21η Απριλίου 1967: 57 χρόνια από την «μαύρη» ημέρα της Δημοκρατίας – Όταν η Αθήνα ξύπνησε από τα τανκς

21η Απριλίου 1967: Η ημέρα που η Ελλάδα παραδόθηκε χωρίς αντίσταση στους δικτάτορες

Σαν σήμερα, την 21η Απριλίου 1967, μια ομάδα στρατιωτικών κατέλαβε την Ελλάδα, προκαλώντας τη μεγαλύτερη κρίση στη σύγχρονη ιστορία της για επτά χρόνια. Συλλήψεις, διώξεις, βασανιστήρια, φόβος και αίματα ήταν πανταχού παρόντα. Οι υποστηρικτές της χούντας όταν αναφέρονται στην 21η Απριλίου, επικαλούνται την επιβολή ενός αιματηρού πραξικοπήματος.

Ακριβώς όπως δηλώνουν για την καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973. Παραποιούν τις λέξεις λέγοντας ότι «μέσα στο Πολυτεχνείο δεν υπήρχαν νεκροί» ενώ παραβλέπουν τον πανικό που σημειώθηκε έξω από το κτίριο στην Πατησίων. Ωστόσο, και στην εξέγερση του 1973 και στο πραξικόπημα, θύματα υπήρξαν, με ονόματα και οικογένειες που τους απαγορεύτηκε να θρηνήσουν.

Η επιβολή της χούντας της 21ης Απριλίου

Την αυγή της 21ης Απριλίου 1967, ο θόρυβος των τανκς στους δρόμους της Αθήνας ξύπνησε τους κατοίκους, οι οποίοι ανοίγουν τα ραδιόφωνά τους για να μάθουν τι συμβαίνει. Τα στρατιωτικά εμβατήρια ήταν το μόνο που ακούγονταν. Περί τις 6 το πρωί, η ανακοίνωση έγινε: «Λόγω της επικρατούσης κατάστασης, από μεσάνυχτα ο στρατός ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας», ακολούθησαν τα άρθρα του Συντάγματος που καταργήθηκαν και η εφαρμογή στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια.

Η κυβέρνηση ήταν της ΕΡΕ με πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Η χώρα οδεύει προς εκλογές τον Μάιο, αλλά οι εκλογές δεν θα γίνονταν ποτέ. Το παλάτι και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχαν ήδη σχεδιάσει μια συνταγματική εκτροπή αν τα αποτελέσματα δεν ήταν τα επιθυμητά, έχοντας καταγράψει και τις αντιδράσεις του Λευκού Οίκου.

«Σχέδιο Προμηθεύς»

Όσο, όμως, όλοι αυτοί που φοβόντουσαν ή προετοίμαζαν ένα πραξικόπημα περίμεναν τις εκλογές του Μάη ως το σημείο καμπής, ο συνταγματάρχης πυροβολικού Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο ταξίαρχος των Τεθωρακισμένων Στυλιανός Παττακός και ο συνταγματάρχης πυροβολικού Νικόλαος Μακαρέζος είχαν θέσει σε εφαρμογή το «Σχέδιο Προμηθεύς» και μετρούσαν αντίστροφα τα λεπτά για να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία.

Το «Σχέδιο Προμηθεύς» ήταν ένα ψυχροπολεμικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ που είχαν σαν στόχο την ανάληψη εξουσίας από τον στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση της «κομμουνιστικής απειλής». Το σχέδιο προέβλεπε την κατάληψη νευραλγικών κτιρίων και εγκαταστάσεων από τον στρατό και τη σύλληψη στελεχών της αριστεράς. Ότι δηλαδή έγινε ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967.

Παπαδόπουλος, Παττακός και Μακαρέζος συναντήθηκαν λίγο πριν τα μεσάνυχτα στο αρχηγείο των Τεθωρακισμένων στο Γουδί. Παπαδόπουλος και Μακαρέζος ήθελαν να αναβληθεί για 24 ώρες η εκδήλωση του πραξικοπήματος. Ο Παττακός διαφωνούσε και τελικά είπε πως εκείνος θα ξεκινήσει ακόμα και αν ήταν μόνος του. Οι υπόλοιποι συμφώνησαν και λίγη ώρα αργότερα οι ΛΟΚατζηδες είχαν καταλάβει όλα τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα. Στη δεύτερη φάση του σχεδίου ξεκίνησαν οι συλλήψεις πολιτικών (κάθε κόμματος) και η κατάληψη από τον στρατό κομβικών σημείων της πρωτεύουσας.

Μέχρι τις 3 το πρωί είχαν όλα τελειώσει. Η χούντα είχε επιβληθεί, ο έλεγχος της πρωτεύουσας ήταν καθολικός, ενώ πολιτικοί και αγωνιστές της Αριστεράς συλλαμβάνονταν με ρυθμούς πολυβόλου και οδηγούνταν στον Ιππόδρομο και στα στάδια του Ολυμπιακού, του Παναθηναϊκού και της ΑΕΚ που μέσα σε μια νύχτα μεταβλήθηκαν σε μεγάλες ανοιχτές φυλακες. Στις 7 το απόγευμα της 21ης Απριλίου η «νέα Εθνική Κυβέρνησις υπό τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κ. Κόλλιαν Κωνσταντίνον» είχε «ωρκίσθη ενώπιον της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως εις τα Ανάκτορα Αθηνών υπό του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος».

Οσο απαρχαιωμένη και αν φαίνεται, συνιστά μια υπόμνηση. Την εγρήγορση και την υπευθυνότητα που η κοινωνία αλλά κυρίως το πολιτικό-κομματικό σύστημα πρέπει να δείχνουν σε περιόδους ιστορικής μετάβασης. Οπως είναι και αυτή που ζούμε στις μέρες μας

Είναι προφανές όμως ότι οι αναμνήσεις και τα βιώματα της 21ης Απριλίου 1967 αφορούν τις ηλικίες 70+ ή περίπου. Στις νεότερες ηλικίες του Διαδικτύου έχει εντυπωθεί βαθύτερα το πρώτο ελληνικό media event – η εικόνα του τανκ που γκρεμίζει την πόρτα του Πολυτεχνείου στις 17 Νοεμβρίου 1973. Αντιθέτως, τα τανκς της χούντας στο κέντρο της Αθήνας ανήμερα του πραξικοπήματος παραπέμπουν σε μια πολύ παλιά εποχή. Μήπως παρά ταύτα η επέτειος γεννά ευρύτερους προβληματισμούς για τη σημασία της δημοκρατίας σε μια περίοδο που αυτή υποχωρεί διεθνώς; Αμφίβολο.

Στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών η δημοκρατία δεν απειλείται από στρατιωτικά πραξικοπήματα όπως εκείνο της χούντας του 1967. Εκείνα μοιάζουν σήμερα αρχαϊκά. Οι σύγχρονες illiberal democracies στην Ευρώπη ή ακόμα και οι νέοι αυταρχισμοί στον κόσμο επιβάλλονται χωρίς στρατιωτικές επεμβάσεις. Επικυρώνονται μάλιστα με εκλογές σε συνθήκες όμως απαξίωσης του κράτους δικαίου και των στοιχειωδών δικαιωμάτων – χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα το καθεστώς Πούτιν.

Στις ιστορικά σημαδιακές μέρες όπως η αυριανή επαναλαμβάνουμε συνήθως το στερεότυπο «για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι».

Μπορεί 57 χρόνια μετά η 21η Απριλίου να λέει κάτι περισσότερο και στους παλιότερους και στους νεώτερους; Ισως ναι, αν ξεκινήσουμε από την ιστορική διαπίστωση ότι η δικτατορία δεν ήταν μοιραίο να συμβεί, δεν ήταν νομοτελειακή κατάληξη της πολιτικής κρίσης που είχε προηγηθεί. Σήμερα η ιστορική έρευνα έχει φωτίσει επαρκώς τα γεγονότα, ξέρουμε πώς, ποιοι και γιατί.

Η εικόνα που προκύπτει είναι η αποτυχία ενός ολόκληρου πολιτικού-κομματικού συστήματος να αποφύγει το χειρότερο. Επικράτησαν οι δυνάμεις και οι μηχανισμοί που επιζητούσαν την εκτροπή παρότι η πλειοψηφία του πολιτικού κόσμου την απευχόταν. Αυτός δεν είναι ο ορισμός της αποτυχίας της πολιτικής και των ηγεσιών της εποχής, που δεν κατόρθωσαν να διαχειριστούν το δύσκολο πέρασμα από τη μετεμφυλιακή συνθήκη στον εκδημοκρατισμό;

Κατά τούτο η επέτειος της 21ης Απριλίου 1967, όσο απαρχαιωμένη και αν φαίνεται, συνιστά μια υπόμνηση. Την εγρήγορση και την υπευθυνότητα που η κοινωνία αλλά κυρίως το πολιτικό-κομματικό σύστημα πρέπει να δείχνουν σε περιόδους ιστορικής μετάβασης. Οπως είναι και αυτή που ζούμε στις μέρες μας.