Γενοκτονία των Ποντίων: Ημέρα μνήμης η 19η Μαΐου– 106 χρόνια από τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου

Η 19η Μαΐου αποτελεί ημέρα τιμής και μνήμης για τους Έλληνες του Πόντου, καθώς θυμίζει τον ξεριζωμό και τη γενοκτονία που υπέστησαν πριν από 106 χρόνια.

19η Μαΐου – Ημέρα μνήμης

Η ημερομηνία αυτή είναι αφιερωμένη στην αναγνώριση και την τιμή των θυμάτων της Ποντιακής Γενοκτονίας, μιας από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ιστορίας του ελληνισμού. Η αναγνώριση ήρθε επισήμως το 1994, όταν η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε τον νόμο που όρισε την 19η Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης.

Η επιλογή της συγκεκριμένης ημερομηνίας δεν είναι τυχαία. Στις 19 Μαΐου 1919 ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα, σηματοδοτώντας την έναρξη της πιο βίαιης φάσης του διωγμού των Ποντίων, στο πλαίσιο του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων ενάντια στις δυνάμεις της Αντάντ. Κατά την περίοδο 1916-1923, εκτιμάται ότι από τους περίπου 750.000 Πόντιους, εξολοθρεύτηκαν μεταξύ 200.000 και 350.000.

Πώς αναγνωρίστηκε επισήμως η γενοκτονία

Στις αρχές του 1991, με πρωτοβουλία του Ανδρέα Παπανδρέου και έπειτα από πρόταση Ποντίων βουλευτών του ΠΑΣΟΚ, κατατέθηκε σχέδιο νόμου για την αναγνώριση της γενοκτονίας. Αν και αρχικά δεν προωθήθηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, το 1993 το ΠΑΣΟΚ επανέφερε την πρόταση στη Βουλή και στις 24 Φεβρουαρίου 1994 ψηφίστηκε ομόφωνα. Ο νόμος 2193/94, που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του ίδιου έτους, καθιέρωσε επίσημα τη 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης.

Ποιοι ήταν οι Πόντιοι

Οι Πόντιοι είχαν μακραίωνη παρουσία στη Μικρά Ασία, με ιστορικές ρίζες που εκτείνονταν από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τη ρωμαϊκή εποχή, το Βυζάντιο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παρά τις δυσκολίες και τις πιέσεις, διατήρησαν την ελληνική τους ταυτότητα και συνέβαλαν σημαντικά στην κοινωνική και οικονομική ζωή των περιοχών όπου ζούσαν.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο πληθυσμός τους είχε ξεπεράσει τις 700.000. Ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι στα αστικά κέντρα και είχαν αναπτύξει πλούσια εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα. Από μόλις 100 σχολεία το 1860, έφτασαν να έχουν πάνω από 1.400 το 1919, ενώ διέθεταν λέσχες, τυπογραφεία, θέατρα και εφημερίδες.

Η Σαμψούντα και η Τραπεζούντα ξεχώριζαν για την πολιτισμική τους ακμή, συγκρινόμενες με πολλές πόλεις της Ευρώπης της εποχής.

Η γενοκτονία σε τρεις φάσεις

Η εξόντωση των Ποντίων εξελίχθηκε σε τρεις φάσεις. Η πρώτη ξεκίνησε με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1916), η δεύτερη ακολούθησε μέχρι το τέλος του πολέμου (1916-1918), και η τρίτη συνεχίστηκε έως την ανταλλαγή πληθυσμών με την Ελλάδα (1918-1923).

Πρώτη και δεύτερη φάση

Το 1915 ξεκίνησαν οι εκτοπίσεις, με την κατηγορία ότι οι Πόντιοι υποστήριζαν τις ρωσικές δυνάμεις. Πολλοί μεταφέρθηκαν βίαια στην ενδοχώρα, ενώ γυναίκες εξισλαμίστηκαν δια της βίας. Εκτιμάται ότι εκείνη την περίοδο χάθηκαν περίπου 100.000 ζωές, με καταγγελίες να φτάνουν από Αμερικανούς και Αυστριακούς διπλωμάτες στην οθωμανική κυβέρνηση.

Η φρίκη της τρίτης φάσης

Η κατάσταση χειροτέρεψε μετά την αποχώρηση των Ρώσων από την περιοχή και την άφιξη του Κεμάλ. Οι άτακτοι τσέτες εξαπέλυσαν επιθέσεις σε ελληνικά χωριά. Ο διαβόητος Τοπάλ Οσμάν ανέλαβε το σχέδιο εξόντωσης, οδηγώντας σε μαζικές σφαγές στη Σαμψούντα και άλλα 394 χωριά.

Από τον Φεβρουάριο ως τον Αύγουστο του 1920, χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν στη Μπάφρα, με το 90% των κατοίκων να χάνουν τη ζωή τους. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στην ενδοχώρα. Πολλοί πνευματικοί άνθρωποι συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο από τα «Δικαστήρια της Ανεξαρτησίας».

Συνολικά, περίπου 353.000 Πόντιοι χάθηκαν μέσα σε μία δεκαετία διωγμών, ενώ πάνω από 400.000 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και να ξεκινήσουν μια νέα ζωή στην Ελλάδα.

Τα στρατόπεδα θανάτου και η αντάρτικη αντίσταση

Τα «Αμελέ Ταμπουρού» ήταν τα περιβόητα τάγματα εργασίας που, σχεδιασμένα από Γερμανούς αξιωματικούς, είχαν στόχο την εξόντωση ανδρών που δεν κατατάσσονταν στον τουρκικό στρατό. Οι συνθήκες εργασίας σε λατομεία, δρόμους και ορυχεία ήταν φονικές – οι περισσότεροι πέθαναν από πείνα, κακουχίες και ασθένειες.

Αρκετοί Πόντιοι κατέφυγαν στα βουνά για να σχηματίσουν αντάρτικες ομάδες. Μικρές ομάδες των 15-30 ατόμων δρούσαν κατά των Τούρκων, ενώ η ελπίδα τους τροφοδοτήθηκε από το ενδεχόμενο δημιουργίας Ποντοαρμενικού κράτους και την παρουσία του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.

Το τέλος των ελπίδων

Το σχέδιο όμως απέτυχε. Η υποστήριξη από τις ελληνικές κυβερνήσεις ήταν ελάχιστη, και η βοήθεια των Ρώσων σταμάτησε όταν οι Μπολσεβίκοι ανέλαβαν την εξουσία. Παράλληλα, οι Γερμανοί εξόπλιζαν τον Κεμάλ, ενισχύοντας τη θέση του.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίας του ελληνικού στρατού στην Ανατολία, ο Κεμάλ εκμεταλλευόταν την κατάσταση για να σφαγιάζει ελληνικούς πληθυσμούς στον Πόντο. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι Πόντιοι είχαν χάσει δεκάδες χιλιάδες ζωές – με κάποιες πηγές να κάνουν λόγο για περισσότερους από 350.000 νεκρούς.

Οι επιζώντες εγκατέλειψαν τα εδάφη τους, βρίσκοντας καταφύγιο στη Νότια Ρωσία ή στην Ελλάδα, συμβάλλοντας στην ενίσχυση περιοχών όπως η Μακεδονία.

Η ιστορική αναγνώριση ήρθε με καθυστέρηση

Παρότι το δράμα των Ποντίων ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια του κόσμου, η αναγνώριση από το ελληνικό κράτος καθυστέρησε δεκαετίες. Η Βουλή των Ελλήνων προχώρησε στην επίσημη ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης μόλις το 1994.

Αυτή η ημερομηνία μάς καλεί να θυμόμαστε, να τιμάμε και να μαθαίνουμε από την ιστορία. Για να μην ξεχαστούν ποτέ οι άνθρωποι, οι πολιτισμοί και οι πατρίδες που χάθηκαν.

Πηγή: newsbomb.gr