Σήμερα Γιορτάζει η πανέμορφη εικόνα της Παναγίας με τα αμέτρητα θαύματα

Σήμερα τιμάται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, που οι πιστοί συνδέουν με αμέτρητες ευεργεσίες και σωτηρίες σε όλη την Ελλάδα.

Η γιορτή της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας

Η Ελλάδα γιορτάζει την Παναγία Μυρτιδιώτισσα στις 24 Σεπτεμβρίου, σαράντα ημέρες μετά την Κοίμηση της Θεοτόκου, την ημέρα δηλαδή που βρέθηκε η ιερή εικόνα στα Κύθηρα, πιθανότατα τον 14ο αιώνα. Την ίδια ημέρα πανηγυρίζουν όσες φέρουν τα ονόματα Μυρτώ και Μυρσίνη. Στη Χίο, η παραθαλάσσια Μονή της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας είναι γνωστή ως «Μερσινίδι», από τη «μυρσίνη» που σημαίνει μυρτιά.

«Ως κρήνη ακένωτος, των παρά σοι αγαθών, Εικών σου η πάνσεπτος, τοις Κυθηρίοις Αγνή, εδόθη κραυγάζουσι, χαίρε η προστασία, πάντων των δεομένων χαίρε η σωτηρία, των τιμώντων σε πόθω, χαίρε η τω παραλύτω, την ίασιν βραβεύουσα».

Πώς προήλθε το προσωνύμιο

Το όνομα Μυρτιδιώτισσα αποδόθηκε στην Παναγία επειδή, σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα της ανευρέθηκε σε τόπο κατάφυτο από μυρτιές. Από τότε, ναοί, μονές και εικόνες που φέρουν παράσταση της Θεοτόκου ανάμεσα σε μυρτιές καλούνται Μυρτιδιώτισσες. Η θαυματουργή εικόνα φυλάσσεται στην Ιερά Μονή Μυρτιδίων στα Κύθηρα.

Η θαυματουργή εικόνα

Κατά την παράδοση, η αυθεντική εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό βρέθηκε από βοσκό σε κοιλάδα στα νοτιοδυτικά των Κυθήρων, γεμάτη μυρτιές, τα «Μυρτίδια». Η Θεοτόκος εμφανίστηκε στον βοσκό και τον προέτρεψε να αναζητήσει την εικόνα, που είχε φτάσει εκεί πολλά χρόνια πριν. Εκείνος προσευχήθηκε με δέος, και όταν σηκώθηκε είδε την εικόνα στα κλαδιά μιας μυρτιάς. Συγκινημένος την πήρε στο σπίτι και διηγήθηκε το γεγονός. Το επόμενο πρωί η εικόνα έλειπε· επιστρέφοντας στον τόπο της ανεύρεσης τη βρήκε πάλι στο ίδιο κλαδί. Το ίδιο θαυμαστό γεγονός επαναλήφθηκε τρεις φορές, οπότε κατάλαβε πως ήταν θέλημα της Παναγίας να παραμείνει εκεί όπου πρωτοβρέθηκε.

Το ένδυμα και οι διαστάσεις της εικόνας

Η εικόνα δεν είχε εξαρχής το σημερινό μέγεθος· αυτό προέκυψε όταν τοποθετήθηκε σε ξύλινο πλαίσιο. Το 1837 φιλοτεχνήθηκε το χρυσό ένδυμα από τον καλλιτέχνη Νικόλαο Σπιθάκη. Από την αρχαία επιφάνεια διακρίνονται πλέον μόνο τα πρόσωπα, των οποίων τα χαρακτηριστικά έχουν ατονήσει με τους αιώνες.

Το αφιέρωμα της ημισελήνου

Στο στέμμα της Πανσέπτου Εικόνας υπάρχει αδαμαντοκόλλητο χρυσό κόσμημα σε σχήμα ημισελήνου, προσφορά Τούρκου Μουσουλμάνου. Όπως διέσωσε ο υμνογράφος της Μυρτιδιώτισσας, Σοφοκλής Καλούτσης, ο άνδρας αυτός, πλούσιος και επιφανής από την τουρκοκρατούμενη Κρήτη, βρέθηκε στα Κύθηρα όταν το νησί δοκιμαζόταν από πολύμηνη ανομβρία. Είδε τους κατοίκους να προετοιμάζουν λιτανεία της εικόνας από τον ναό του Εσταυρωμένου στη Χώρα και ειρωνεύτηκε την πράξη, επειδή ο ουρανός ήταν καταγάλανος. Δήλωσε όμως ότι, αν μετά τη λιτανεία έβρεχε, θα αφιέρωνε το χρυσό κόσμημα στην Παναγία. Με την επιστροφή της πομπής ξέσπασε ραγδαία βροχή· τήρησε την υπόσχεσή του και αφιέρωσε την ημισέληνο. Πιθανολογείται ότι η προσαρμογή της έγινε πριν από το 1837, «εις αιωνίαν ανάμνησιν του τελεσθέντος θαύματος της λύσεως της ανομβρίας».

Τα θαύματα που μνημονεύονται

Στην εικόνα αποδίδονται πολλά θαύματα: προστασία του νησιού από πανώλη, λύση στειρότητας μιας Εβραίας από την Αλεξάνδρεια, σωτηρία ανθρώπων από βέβαιο κίνδυνο. Στο κάτω μέρος της χρυσής επένδυσης απεικονίζονται τρία μεγάλα θαύματα:
— Το θαύμα της ευρέσεως της
— Η ίαση του παραλύτου
— Η διάσωση του φρουρίου της πόλης των Κυθήρων από πτώση κεραυνού το 1829

Η μονή της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας στα Κύθηρα

Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα είναι η μεγαλύτερη μονή των Κυθήρων, χτισμένη στα δυτικά του νησιού, μέσα σε φυσικό βραχώδες άνοιγμα ανάμεσα σε πολλές μυρτιές. Στο σημείο της ανεύρεσης σώζεται έως σήμερα το παλαιό Καθολικό, όπου φυλάσσεται η εικόνα μαζί με τάματα, παλαιά κεριά και μικρές εικόνες.

Ο νεότερος ναός και τα κτίσματα

Πάνω από το παλαιό Καθολικό ανεγέρθηκε το 1857 ο νεότερος μεγαλοπρεπής ναός, τρίκλιτη βασιλική. Βόρεια και νότια βρίσκονται τα κελιά των προσκυνητών που διαμένουν στη νηστεία του Δεκαπενταύγουστου. Εντυπωσιάζει το πώρινο κωδωνοστάσιο ύψους 26 μέτρων με τοξωτά στοιχεία, έργο του Νικολάου Φατσέα. Σε όλα τα έργα πρωταγωνίστησε ο ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος.

Η φύλαξη της εικόνας και το έθιμο της λιτάνευσης

Στα χρόνια των πειρατών, η εικόνα φυλασσόταν στο φρούριο της Χώρας, στον ομώνυμο ναό. Κορυφαίο έθιμο των Κυθηρίων είναι η λιτάνευση κατά την Κυριακή της Ορθοδοξίας, από τα Μυρτίδια έως τη Χώρα. Η περιφορά διαρκεί σήμερα 15 ημέρες, περνώντας από πολλά χωριά, και πλήθος πιστών την ακολουθεί σε όλη τη διαδρομή.

Αναφορές στις πηγές για τη λιτάνευση

Η λιτάνευση της εικόνας είναι παλαιότατο έθιμο. Το 1750, ο Επίσκοπος Κυθήρων Νεόφυτος Λεβούνης διέταξε τους ιερείς να συμμετέχουν στις λιτανείες «…της αγίας εικόνος της Θεοτόκου των Μυρτιδίων εις την νήσον…». Απόδειξη του 1841 στο βιβλίο εσόδων–εξόδων του ναού του φρουρίου μνημονεύει ελεημοσύνη «…εις τον γύρον της νήσου της Υπεραγίας Θεοτόκου…». Μετά το 1841, σύμφωνα με επιστολή του Επισκόπου Ευγενίου Μαχαιριώτη, το Συμβούλιο του νησιού θέσπισε τακτική λιτανεία επτά ημερών, ώστε η εικόνα «να περιέλθει διάφορα… χωρία προς ευλογίαν των κατοίκων». Σήμερα τελείται κατά το Πάσχα και έχει διάρκεια δεκαπέντε ημερών.

Η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα στη Μονεμβασία

Στις ψηλές συνοικίες της Κάτω Πόλης της Μονεμβασιάς δεσπόζει ο ναός της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, γνωστός και ως Παναγία Κρητικιά, επειδή βρισκόταν στη γειτονιά όπου εγκαταστάθηκαν τον 17ο αιώνα πρόσφυγες από την Κρήτη. Ο ναός κτίστηκε γύρω στο 1700, επί Β΄ Ενετοκρατίας, και η τοπική παράδοση συνδέει την ίδρυσή του με τον Φιλόθεο Δαρμάριο, επίσκοπο Κυθήρων και καταγόμενο από τη Μονεμβασία. Η λατρεία της Μυρτιδιώτισσας είχε από τότε ξεχωριστή θέση.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία του ναού

Ο ναός είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο και συνδυάζει βυζαντινά και ενετικά στοιχεία. Το εσωτερικό παραμένει αδιακόσμητο από τοιχογραφίες και ξεχωρίζει το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο του 16ου αιώνα, με αναγεννησιακές επιρροές, που μεταφέρθηκε τον 19ο αιώνα από τον ναό του Ελκομένου Χριστού, όπου ανήκε αρχικά.

Ο ιερός ναός Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης Αλίμου

Ο ναός της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης στον Άλιμο είναι βυζαντινού ρυθμού, πεντάτρουλος σταυροειδής, με υψηλό κεντρικό τρούλο και περίτεχνες καμάρες που σχηματίζουν εντυπωσιακά περιστύλια. Η έκταση φτάνει τα 1.000 τ.μ., διαθέτει εννέα θύρες και γυναικωνίτη 180 τ.μ. Το κωδωνοστάσιο, ανεξάρτητο από τον κυρίως ναό, έχει ύψος 12 μέτρα και φέρει πέντε καμπάνες. Ο ναός είναι κατάλευκος, με κάγκελα στα παράθυρα και προστατευτικά του βορείου περιστυλίου σε βαθύ γαλάζιο.