Γιατί γονατίζουμε την Κυριακή της Πεντηκοστής;

Η Κυριακή της Πεντηκοστής, πέρα από τη μεγάλη θεολογική της σημασία, συνδέεται και με λαϊκά έθιμα γεμάτα συμβολισμούς. Στον Πόντο, η παράδοση της γονυκλισίας πάνω σε φύλλα καρυδιάς ενώνει το παρόν με το παρελθόν και το υλικό με το πνευματικό.

Το ξεχωριστό έθιμο από τον Πόντο

Στις ποντιακές κοινότητες, την Κυριακή της Πεντηκοστής κατά τη Θεία Λειτουργία, στρώνουν στο δάπεδο του ναού φύλλα καρυδιάς και γονατίζουν επάνω τους. Το τελετουργικό αυτό συνδυάζει τη λατρευτική πράξη με τη φύση και τη μνήμη των νεκρών.

Όταν ολοκληρωθεί η Θεία Λειτουργία, ο ιερέας μοιράζει στους πιστούς τα φύλλα, για να τα τοποθετήσουν στο εικονοστάσι τους ως ευλογία και φυλαχτό. Με αφορμή αυτό το έθιμο, ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης έχει γράψει χαρακτηριστικά:

«Από το Πάσχα έως την εορτή του Αγίου Πνεύματος ημέρες Πενήντα. Την Πεντηκοστή οι ευρισκόμενοι απ’ εδώθε μεριά, επιβιούντες εν τοις φαινομένοις, εύχονται υπέρ των μεταστάντων από την άλλη μεριά του χάσματος, του φοβερού λάκκου. Μετέχουν στην κοινή προσευχή της Εκκλησίας, γονατίζοντας πάνω σε πράσινα φύλλα καρυδιάς.»

Οι συμβολισμοί των φύλλων και του καρπού της καρυδιάς

Τα μεγάλα φύλλα της καρυδιάς, χωρισμένα σε μικρότερα φυλλάρια, δεν είναι τυχαία επιλεγμένα. Ο καρπός της καρυδιάς, θρεπτικός και νόστιμος, μοιάζει με τον ανθρώπινο εγκέφαλο – το κέντρο της σκέψης και της μνήμης. Η σύνδεση αυτή ενισχύει τον συμβολισμό της προσευχής και της πνευματικής συμμετοχής.

Παράλληλα, ο καρπός περιέχει πολλές θεραπευτικές και ωφέλιμες ουσίες, προσδίδοντας στα φύλλα έναν πιο βαθύ, φυσικό χαρακτήρα. Ο Πεντζίκης δεν παραλείπει να σχολιάσει και τον φλοιό της καρυδιάς, παρομοιάζοντάς τον με «το μικρότερο των πλεούμενων», με το οποίο ο άνθρωπος ξεκινά ένα πνευματικό ταξίδι στο «νερό» – ένα από τα στοιχεία του φωτός.

Η καρυδιά ως δέντρο της μετάβασης

Το δέντρο αυτό, πάνω στα φύλλα του οποίου γονατίζουμε για να προσευχηθούμε για τους νεκρούς, έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλες μορφές μετάβασης. Το ξύλο της καρυδιάς είναι περιζήτητο όχι μόνο στην επιπλοποιία, αλλά και στην κατασκευή φέρετρων για τους νεκρούς.

Παρόμοια σεντούκια ονομάζονται και τα μπαούλα της προίκας – αποθηκευτικοί χώροι που συνοδεύουν τη γυναίκα στον γάμο, μια άλλη μετάβαση ζωής. Ο Πεντζίκης επισημαίνει ότι η ίδια η φυσιολογία της καρυδιάς σχετίζεται με τον ύπατο θεό των ανθρώπινων μύθων και φτάνει στην καρποφορία μέσω ενός ιδιότυπου γάμου, έξω από την καθημερινή τάξη της φύσης.

Ένας παράξενος γάμος με τις ψυχές

Ο συγγραφέας καταλήγει σε έναν βαθύ στοχασμό, συνδέοντας το έθιμο με έναν πνευματικό γάμο:

«Γονατίζοντας πάνω στα φύλλα της καρυδιάς την Πεντηκοστή, είναι δυνατόν λοιπόν να ισχυριστούμε, ότι επιτελούμε έναν γάμο παράξενο, με τις ψυχές των προσφιλών, που ξημερώνοντας το Σάββατο του Ρουσαλιού, ξανά κλείνονται στον κάτω κόσμο, μετά που επί τόσες ημέρες η χαρά της Αναστάσεως του Χριστού, τις αφήκε ελεύθερες να’ ρθουν κοντά μας».

Μέσα από αυτόν τον ποιητικό και μυσταγωγικό λόγο, το απλό έθιμο του γονάτισματος πάνω σε φύλλα καρυδιάς αποκτά μια συγκλονιστική διάσταση: είναι τρόπος επικοινωνίας, τιμής και συνάντησης με τους αγαπημένους που έφυγαν.

Πηγή: Κατερίνα Χουζούρη – ekklisiaonline.gr