Επέτειος 28ης Οκτωβρίου: Γιατί στην Ελλάδα γιορτάζουμε την έναρξη και όχι το τέλος του πολέμου, καθηγητής εξηγεί

Η 28η Οκτωβρίου αποτελεί μια από τις πιο φορτισμένες ημερομηνίες της ελληνικής ιστορίας. Δεν είναι απλώς η επέτειος ενός πολέμου, αλλά η υπενθύμιση μιας στάσης αντίστασης, αξιοπρέπειας και ενότητας απέναντι σε κάθε μορφή επιβουλής.

Η ερμηνεία του Θάνου Βερέμη για την 28η Οκτωβρίου

Η 28η Οκτωβρίου 1940 σηματοδότησε την αρχή ενός μεγάλου εθνικού αγώνα, που οδήγησε σε μεταγενέστερες ιστορικές εξελίξεις και στη δημιουργία μιας νέας ενότητας ανάμεσα στους Έλληνες. Όπως εξηγεί ο καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θάνος Βερέμης, αυτή η ημερομηνία επιλέχθηκε γιατί συνδέεται με το ξεκίνημα της ελληνοϊταλικής σύρραξης, δηλαδή με την πρώτη πράξη αντίστασης.

Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν τιμά την απελευθέρωσή της, αλλά την έναρξη του πολέμου. Ο καθηγητής σημειώνει ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός πως μετά τη λήξη της ναζιστικής κατοχής, η χώρα οδηγήθηκε σχεδόν αμέσως σε εμφύλια σύγκρουση. Έτσι, δεν υπήρξε ποτέ πραγματικό τέλος των πολεμικών γεγονότων για τον ελληνικό λαό.

Η επιλογή της 28ης Οκτωβρίου ως εθνικής επετείου

Η κυβέρνηση της εποχής επέλεξε να καθιερώσει την 28η Οκτωβρίου 1940 ως εθνική εορτή αντί της 12ης ή 18ης Οκτωβρίου 1944 – ημερομηνίες που συνδέονται με την απελευθέρωση της Αθήνας – ή της 30ης Οκτωβρίου, που σηματοδότησε την αποχώρηση των Γερμανών από τη Θεσσαλονίκη. Αυτή η επιλογή είχε έναν βαθύ συμβολισμό: η 28η Οκτωβρίου εξέφραζε τη στιγμή της ενότητας και του θάρρους, σε αντίθεση με τις διαιρέσεις που ακολούθησαν αργότερα.

Γιατί δεν γιορτάζουμε τη λήξη του πολέμου

Η 9η Μαΐου 1945, ημέρα που η υπόλοιπη Ευρώπη γιορτάζει τη νίκη κατά του ναζισμού, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ελληνική εθνική επέτειο. Η Ελλάδα είχε ήδη απελευθερωθεί από τον Οκτώβριο του 1944, όμως δεν μπόρεσε να χαρεί αυτή την ελευθερία, καθώς η χώρα οδηγήθηκε σύντομα σε εμφύλιες συγκρούσεις.

Ο Θάνος Βερέμης τονίζει:
«Η απελευθέρωση δεν ήταν ευχάριστο γεγονός. Συντελείται μέσα σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου. Οι δυνάμεις της Αριστεράς συγκρούονται με τους Βρετανούς και την κυβέρνηση Παπανδρέου. Δεν έχουμε εορτασμούς, αλλά αλληλοσφαγές τον Δεκέμβριο του 1944, όταν ουσιαστικά τελειώνει ο πόλεμος».

Η Ελλάδα πριν την ιταλική επίθεση

Στις 27 Οκτωβρίου 1940, ο Τύπος της εποχής μιλούσε για ένταση και προβοκάτσιες από την Ιταλία. Η εφημερίδα «Βραδυνή» είχε τίτλο: «Ήρεμοι και ψύχραιμοι ενώπιον και των νέων μύθων», διαψεύδοντας τις ιταλικές κατηγορίες περί ελληνικής επίθεσης στα σύνορα.

Εκείνη την εποχή η Ελλάδα βρισκόταν υπό τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος κατάφερε να γίνει δημοφιλής με την αποφασιστική του στάση απέναντι στην Ιταλία. Όπως ανέφερε ο Θάνος Βερέμης:
«Ο Μεταξάς είπε στον Ιταλό πρέσβη που πήγε να τον δει στο σπίτι του ότι ‘δεν μπορεί να περάσει ο στρατός μέσα από το ελληνικό έδαφος’. Ήταν μια στάση που κέρδισε τον σεβασμό των Ελλήνων».

Η ελληνική αντεπίθεση στα βουνά της Ηπείρου

Παρότι η Ελλάδα δεν ήταν στρατιωτικά έτοιμη για τον πόλεμο, κατάφερε να επιτύχει εντυπωσιακές νίκες. Ο Βερέμης εξηγεί:
«Κερδίσαμε τον πόλεμο γιατί επιλέξαμε το πεδίο της μάχης. Οι Έλληνες πολέμησαν στο Καλπάκι, όπου το έδαφος τους ευνοούσε. Οι Ιταλοί είχαν δυσκολίες λόγω του ανάγλυφου και των συνθηκών, ενώ ο ελληνικός στρατός αξιοποίησε το πλεονέκτημά του».

Το ιστορικό του πολέμου και το τελεσίγραφο

Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, παρέδωσε στον Ιωάννη Μεταξά το ιταλικό τελεσίγραφο, ζητώντας την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων του Μουσολίνι. Ο Μεταξάς απάντησε στα γαλλικά:
«Alors, c’est la guerre» – δηλαδή «Λοιπόν, έχουμε πόλεμο».

Με αυτή τη φράση εκδήλωσε ξεκάθαρα την άρνησή του να υποταχθεί.

Η μαρτυρία του Ιταλού πρέσβη

Ο Εμανουέλε Γκράτσι περιγράφει στα απομνημονεύματά του τη δραματική εκείνη στιγμή:
«Μόλις καθίσαμε, του είπα ότι είχα μια επείγουσα ανακοίνωση και του έδωσα το κείμενο. Ο Μεταξάς το διάβασε, τα χέρια του έτρεμαν ελαφρά και τα μάτια του βούρκωσαν. Όταν τελείωσε, με κοίταξε και μου είπε με σταθερή φωνή: “Alors, c’est la guerre!”».

Όταν ο Γκράτσι του ανέφερε ότι οι Ιταλοί θα άρχιζαν την επίθεση στις 6 το πρωί, ο Μεταξάς απάντησε με ψυχραιμία ότι ακόμη κι αν ήθελε να ενδώσει, δεν θα μπορούσε να το πράξει σε τόσο λίγο χρόνο.

Το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν

Η άρνηση του Μεταξά αποτυπώθηκε στον Τύπο με τη λέξη «ΟΧΙ». Για πρώτη φορά εμφανίστηκε ως τίτλος στην εφημερίδα Ελληνικό Μέλλον στις 30 Οκτωβρίου 1940, και σύντομα έγινε εθνικό σύνθημα.

Στις 05:30 το πρωί, ξεκίνησε η ιταλική εισβολή στην Ήπειρο και η Ελλάδα μπήκε επισήμως στον πόλεμο. Από τότε, η 28η Οκτωβρίου γιορτάζεται κάθε χρόνο ως η μέρα του «Όχι» και του ηρωικού αγώνα των Ελλήνων στα βουνά της Πίνδου.

Κάθε χρόνο, η κεντρική στρατιωτική παρέλαση στη Θεσσαλονίκη γίνεται παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και τιμά ταυτόχρονα την απελευθέρωση της πόλης το 1912 και τον πολιούχο της, Άγιο Δημήτριο. Παράλληλα, σε όλη τη χώρα πραγματοποιούνται μαθητικές παρελάσεις και οι σημαίες κυματίζουν ψηλά.

Η 28η Οκτωβρίου παραμένει ένα φωτεινό σύμβολο θάρρους και εθνικής αξιοπρέπειας.
Χρόνια Πολλά Έλληνες! Χρόνια Πολλά Ελλάδα!