Η Παναγιά Γοργόνα: Μια σπάνια απεικόνιση της Θεομήτορος που ελάχιστοι γνωρίζουν

Η ξεχωριστή απεικόνιση της Παναγίας ως γοργόνας έγινε ευρύτερα γνωστή μέσα από το έργο του Στρατή Μυριβήλη, όμως έχει τις ρίζες της σε μια παλιά τοιχογραφία σε ξωκλήσι ενός ψαροχωριού της Λέσβου.

Η Παναγία όπως δεν την έχουμε ξαναδεί

Η Παναγιά Γοργόνα δεν είναι αποκλειστική έμπνευση του Στρατή Μυριβήλη, αν και πολλοί τη γνώρισαν από το ομώνυμο έργο του. Ο συγγραφέας περιγράφει με χαρακτηριστική γλαφυρότητα:

«Κατάμπροστα στο ψαραδολίμανο, μέσα στο μάτι του πουνέντη, ορθώνεται πάνω σε θεώρατη θαλασσοβραχιά το ξωκλήσι της Παναγιάς της Γοργόνας».

Η φράση αυτή φανερώνει και την πηγή της έμπνευσής του, που δεν είναι άλλη από μια ιδιαίτερη εικόνα που βρίσκεται στη Σκάλα Συκαμινιάς, ένα γραφικό χωριό της Λέσβου, 48 χιλιόμετρα βορειοδυτικά από τη Μυτιλήνη.

Η απεικόνιση που ξαφνιάζει

Αυτό που κάνει την εικόνα τόσο μοναδική είναι η παράσταση της Παναγίας με σώμα γοργόνας. Από τη μέση και πάνω, η μορφή είναι όπως τη γνωρίζουμε — ανθρώπινη και σεμνή. Από τη μέση και κάτω, όμως, το σώμα της μετατρέπεται σε ουρά ψαριού, παραπέμποντας απευθείας στις μυθολογικές γοργόνες.

Η επιλογή αυτή παραμένει μυστήριο. Δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν ο λαϊκός καλλιτέχνης που ζωγράφισε την εικόνα ούτε τι τον οδήγησε σε αυτήν την ασυνήθιστη απεικόνιση.

Πίστη και παράδοση συναντιούνται

Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι κάτοικοι του παραθαλάσσιου χωριού, άμεσα συνδεδεμένοι με τη θάλασσα και τους θρύλους της, θέλησαν να φέρουν κοντά την πίστη τους με τις παραδοσιακές εικόνες και αφηγήσεις του τόπου. Ίσως θεώρησαν ότι η Παναγία ως γοργόνα θα μπορούσε να είναι η προστάτιδα των ναυτικών και των ψαράδων τους.

Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται υπερβολικό ή ακατάλληλο, αλλά η συγκεκριμένη μορφή της Παναγίας έχει πλέον ενσωματωθεί στην τοπική παράδοση και συνεχίζει να συγκινεί όσους την ανακαλύπτουν.

Το ξωκλήσι της Παναγιάς στη Σκάλα Συκαμινιάς

Το εκκλησάκι της Παναγιάς της Γοργόνας βρίσκεται χτισμένο πάνω σε ένα βράχο, μέσα στη θάλασσα, στο γραφικό λιμανάκι της Σκάλας Συκαμινιάς. Εκεί, δίπλα στο κύμα, φιλοξενείται η περίφημη εικόνα της Παναγίας με την ουρά γοργόνας, που αποδίδεται σε άγνωστο λαϊκό ζωγράφο και αποτελεί πλέον ένα σπάνιο στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.