Μαρία Ευθυμίου: «Πριν 40 χρόνια οι μαθητές δημοτικού ήξεραν περισσότερα από τους αποφοίτους λυκείου σήμερα»

Η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου εκφράζει με ειλικρίνεια τις σκέψεις της για την πορεία της ελληνικής κοινωνίας, την παιδεία και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις συλλογικές μας ευθύνες, θέτοντας ερωτήματα που δύσκολα μπορεί κανείς να αγνοήσει.

Σκληρές διαπιστώσεις για την κοινωνική μας στασιμότητα

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε σε ένα ήσυχο εστιατόριο στο Κουκάκι. Η Μαρία Ευθυμίου δεν μάσησε τα λόγια της και μίλησε με σαφήνεια και βάθος για την κατάσταση της χώρας:

«Η βαθιά και παρατεταμένη κρίση που περάσαμε δεν μας δίδαξε τίποτα ουσιαστικό. Η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν θέλει να αλλάξει. Άρα, ακόμα και αν υπάρξει κάποια πρόοδος, θα είναι παροδική.

Δεν θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας να κάνει το άλμα που χρειάζεται. Αν παραταθούν η δυσλειτουργία και η παρακμή, κάποιοι από τους γείτονές μας που επιθυμούν να μας κατασπαράξουν, θα το κάνουν».

Αυτή η σκοτεινή πρόβλεψη από μια ιστορικό που αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη της Ιστορίας σοκάρει.

Προσωρινή ανάκαμψη χωρίς αλλαγή νοοτροπίας

Ερώτηση δημοσιογράφου: Μα δεν πιστεύετε ότι σιγά σιγά τα πράγματα θα πάνε καλύτερα, ιδιαίτερα αν υπάρξει μια πολιτική ηγεσία στον τόπο που θα ενισχύσει την ανάπτυξη;

Μαρία Ευθυμίου: Με τη νοοτροπία που έχουμε, δεν υπάρχει σωτηρία. Ίσως για λίγα χρόνια να έρθουν κεφάλαια και να φανεί μια μικρή ανάκαμψη. Θα είναι όμως πρόσκαιρη.

Και θα ξαναβυθιστούμε, αν συνεχίσουμε τα ίδια. Η είσοδός μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση πριν από 35 χρόνια ήταν μεγάλη ευκαιρία. Αντί να προσαρμοστούμε στα προηγμένα κράτη, ασχοληθήκαμε μόνο με τα χρήματα.

Οι εύρωστες χώρες δεν έγιναν έτσι επειδή απέκτησαν ξαφνικά πλούτο. Αν ήταν έτσι, η Νιγηρία με το πλούσιο υπέδαφος θα ήταν υπόδειγμα. Δεν είναι ζήτημα πλούτου, αλλά αντίληψης του ρόλου σου στην κοινωνία. Είναι ζήτημα πολιτικό και αφορά κάθε πολίτη.

Αναγνώριση της προόδου αλλά και παρακμή

Ερώτηση δημοσιογράφου: Ναι, αλλά έχουμε προχωρήσει αρκετά τα τελευταία 30 χρόνια…

Μαρία Ευθυμίου: Φυσικά. Η Ελλάδα του ’49 ήταν εντελώς κατεστραμμένη. Από τη δεκαετία του ’60 υπήρξε αισθητή βελτίωση και μετά το ’80 ήρθαν πολλά ευρωπαϊκά κονδύλια. Χρήματα που δίνονταν για υποδομές, ώστε να αναπτυχθούμε οικονομικά.

Τα διαχειριστήκαμε χωρίς σοβαρότητα. Γι’ αυτό και ήρθε η κρίση. Άλλες χώρες που βρίσκονταν πιο χαμηλά από εμάς ανέβηκαν. Εμείς πέφτουμε σε όλους τους τομείς. Και πώς να μην πέφτουμε, όταν δεν θέλουμε να αλλάξουμε. Έχουμε εθιστεί να είμαστε ανώριμοι.

Φταίνε πάντα οι άλλοι για όσα μας συμβαίνουν. Το ίδιο μοτίβο επικρατεί από την οικογένεια έως τη σχέση μας με άλλες χώρες. Περιμένουμε να μας φροντίζουν και να μας νταντεύουν. Και διαρκώς είμαστε αγανακτισμένοι. Έχουμε έφεση στην αγανάκτηση.

Ενηλικίωση με ευθύνη και γενναιότητα

Ερώτηση δημοσιογράφου: Πώς θα ενηλικιωθούμε και θα γίνουμε πιο ισχυροί;

Μαρία Ευθυμίου: Μόνο αν αναμετρηθούμε με τον εαυτό μας και πορευτούμε με εντιμότητα. Όχι με θρασύτητα, να κατηγορούμε τους άλλους για τα δικά μας λάθη. Δεν μπορεί μια κοινωνία να προοδεύσει με τέτοια συμπεριφορά.

Χρειάζεται γενναιότητα. Να αναλαμβάνεις την ευθύνη και να βασίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις. Αλλά δεν το βλέπω να συμβαίνει. Φοβάμαι ότι η μακρόχρονη αδυναμία μας θα μας οδηγήσει στην αφομοίωση από άλλες δυνάμεις.

Ερώτηση δημοσιογράφου: Με βίαιο τρόπο εννοείτε;

Μαρία Ευθυμίου: Μέρος της διαδικασίας θα είναι βίαιο. Και θα χάσουμε την πολιτιστική μας ταυτότητα – που ήδη έχουμε αρχίσει να εγκαταλείπουμε. Όπως, για παράδειγμα, τη γλώσσα μας.

Ερώτηση δημοσιογράφου: Θεωρείτε ότι η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει αυτό τον ρόλο;

Μαρία Ευθυμίου: Η Τουρκία είναι μεγάλος παίκτης και, άρα, εξαιρετικά επικίνδυνη. Δεν είναι η Γερμανία που θα μας απορροφήσει, όπως λέγεται.

Άρνηση της αλλαγής και συνωμοσιολογική σκέψη

Ερώτηση δημοσιογράφου: Ναι, αλλά δεν βλέπω πολλούς να βγαίνουν και να τονίζουν ότι πρέπει να αλλάξουμε και να σοβαρευτούμε.

Μαρία Ευθυμίου: Το λένε πολλοί, για χρόνια. Αλλά εμείς δεν ακούμε. Προτιμάμε να ζούμε σε θεωρίες συνωμοσίας. Ότι όλοι μας επιβουλεύονται, ότι μας ζηλεύουν για το κλίμα μας, τη χαλαρότητα, τα ορυκτά μας. Ένα τρίτο των Ελλήνων πιστεύει ακόμα ότι τους ψεκάζουν. Από πού να ξεκινήσεις;

Ανεπούλωτες πληγές του Εμφυλίου και πατριωτισμός

Η Ευθυμίου επισημαίνει πως η Ελλάδα συνεχίζει να βιώνει τον διχασμό του Εμφυλίου, παρότι αυτός τελείωσε το 1949. Ο πολιτικός διαχωρισμός μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς υφίσταται ακόμα, με διάφορες μορφές. Μάλιστα, οι ηττημένοι του Εμφυλίου παρουσιάζονται πλέον ως ηθικά ανώτεροι, ως «προοδευτικοί» και «κοινωνικά ευαίσθητοι».

Αυτό το αφήγημα κυριάρχησε μετά τη Μεταπολίτευση, με πολλούς να δηλώνουν «αριστεροί» για να αποκτήσουν ιδεολογική ασυλία και να διεκδικούν παροχές, συχνά χωρίς αντίκρισμα.

Στο βιβλίο της «Μόνο λίγα χιλιόμετρα», που συνέγραψε με τον Μάκη Προβατά και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη, αναφέρει πως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας χάθηκε η ευκαιρία για επανεκκίνηση. Αντί να προχωρήσουμε μπροστά, βυθιστήκαμε ξανά στα λάθη του παρελθόντος.

Ο πατριωτισμός, η φροντίδα για τη χώρα και το κοινό καλό, θεωρήθηκαν «αντιδραστικά» ή «φασιστικά». Αντίθετα, η καταστροφή της δημόσιας περιουσίας προβλήθηκε ως «προοδευτική» στάση.

Η ταμπέλα του αριστερού και η κοινωνική ανοχή

Όπως λέει και ο Ζοζέ Σαραμάγκου, ο «αριστερός» λόγος πλέον χρησιμοποιείται για να καλύπτει κάθε μορφή αυθαιρεσίας. Αν καταφέρεις να «φορέσεις» την ταμπέλα του «αριστερού», η κοινωνία σου συγχωρεί τα πάντα, από φόβο μην κατηγορηθεί ως «φασιστική» ή «αντιδραστική».

Η Ευθυμίου αναφέρεται στην τραγωδία της Marfin, όπου τρεις άνθρωποι, ανάμεσά τους και μια έγκυος γυναίκα, κάηκαν ζωντανοί σε διαδήλωση. Οι δράστες ήταν διαδηλωτές που φώναζαν: «να καείτε, να καείτε, να πάτε να γ…τε». Επειδή οι υπάλληλοι εργάζονταν την ημέρα της απεργίας.

«Για αυτούς δεν έγινε ποτέ καμία αναφορά. Ούτε καν μια πλακέτα έξω από το κτίριο. Αντίθετα, τον Παύλο Φύσσα, σωστά τον θυμόμαστε, γιατί τον σκότωσαν φασίστες. Αλλά αυτή η επιλεκτική ηθική δεν μπορεί να μας πάει μπροστά.»

Παιδεία χωρίς απαιτήσεις και γνώση

Από το 2006, η Μαρία Ευθυμίου έχει δώσει χιλιάδες διαλέξεις σε όλη την Ελλάδα, με στόχο να βοηθήσει τους πολίτες να κατανοήσουν καλύτερα την ιστορική πραγματικότητα. Όμως, αναφέρει με λύπη ότι σήμερα κυριαρχεί ένα κλίμα χαμηλών απαιτήσεων στην εκπαίδευση.

Όλοι οι μαθητές παίρνουν άριστα – είτε δουλέψουν, είτε όχι. Το ποσοστό των αριστούχων στην Ελλάδα είναι παγκοσμίως πρωτοφανές. Και δεν υπάρχει καμία σύγκριση με το παρελθόν.

«Ο απόφοιτος δημοτικού πριν από 40 χρόνια ήξερε περισσότερα από τους αποφοίτους λυκείου σήμερα. Μετά το 1980 αποφασίστηκε να μην επιβαρύνουμε ‘την ψυχή των παιδιών’. Άλλη μια έκφανση της δήθεν ‘αριστερής’ μας κουλτούρας. Δηλαδή, του τίποτα.»

Οι σταθμοί της Μαρίας Ευθυμίου

– 1955: Γεννήθηκε στη Λάρισα.
– 1962: Η οικογένειά της μετακόμισε στην Αθήνα.
– 1977: Πήρε πτυχίο Ιστορίας και Αρχαιολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
– 1981: Ξεκίνησε να διδάσκει στο ίδιο Τμήμα.
– 1982: Γεννήθηκε ο πρώτος της γιος.
– 1984: Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στη Σορβόννη. Γεννήθηκε ο δεύτερος γιος της.
– 2013: Βραβεύτηκε για την πανεπιστημιακή της διδασκαλία στη μνήμη Β. Ξανθόπουλου – Στ. Πνευματικού.