Πολυτεχνείο 51 χρόνια μετά: Από την κατάληψη της Νομικής στην εξέγερση

Πολυτεχνείο: Μισός αιώνας από την εξέγερση που άλλαξε την Ιστορία

Συμπληρώθηκαν 51 χρόνια από την ιστορική εξέγερση του Πολυτεχνείου, ενός γεγονότος που έγινε σύμβολο του αγώνα για ελευθερία και αντίσταση κατά της δικτατορίας στην Ελλάδα. Η πορεία που οδήγησε σε αυτή την κορύφωση ξεκίνησε μήνες πριν, με σημαντικό ορόσημο την κατάληψη της Νομικής τον Μάρτιο του 1973.

Ο Βαγγέλης Ζιώγας, υποψήφιος διδάκτορας του ΕΚΠΑ και ειδικός συνεργάτης του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου, μίλησε για τα γεγονότα που οδήγησαν στην εξέγερση. «Η κατάληψη της Νομικής και του Πολυτεχνείου δεν συνδέονται απλά γραμμικά. Ανάμεσά τους μεσολάβησαν μήνες γεμάτοι ένταση, γεγονότα που σημάδεψαν την κοινωνία και προετοίμασαν το έδαφος για τη μεγάλη εξέγερση του Νοεμβρίου», εξηγεί.

Ενάντια στο φοιτητικό κίνημα

Μετά την πρώτη κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973, η χούντα σκλήρυνε τη στάση της απέναντι στους φοιτητές. «Όταν, τον Μάρτιο, επιχειρήθηκε νέα κατάληψη της Νομικής, η δικτατορία απάντησε με βία. Αστυνομικοί εισέβαλαν στη σχολή και ξυλοκόπησαν φοιτητές, δημιουργώντας σοκ στην κοινωνία», σημειώνει ο κ. Ζιώγας. Η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ αντέδρασε με την υπόσχεση για ελεύθερες φοιτητικές εκλογές, αλλά το Υπουργείο Παιδείας ακύρωσε άμεσα την απόφαση.

Η άνοιξη του 1973 σηματοδότησε μία διπλή προσέγγιση από τη χούντα: δημόσια, προωθούσε την εικόνα φιλελευθεροποίησης, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιούσε ακραία κατασταλτικά μέτρα, με την ΕΑΤ-ΕΣΑ να αναλαμβάνει την καταστολή του φοιτητικού κινήματος. «Συλλήψεις, βασανιστήρια και μια γενικευμένη προσπάθεια κάμψης του ηθικού των νέων ήταν το σκληρό πρόσωπο της δικτατορίας εκείνη την περίοδο», υπογραμμίζει.

Αναταραχή στο Ναυτικό

Ένα σημαντικό πλήγμα στο καθεστώς ήρθε από το κίνημα του Ναυτικού. Στις 22 Μαΐου 1973, αποκαλύφθηκε ότι στελέχη σχεδίαζαν την ανατροπή της δικτατορίας. «Η αυτομόληση του πληρώματος του αντιτορπιλικού “Βέλος” στην Ιταλία ήταν καθοριστική. Όσοι συνελήφθησαν στην Ελλάδα υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, όπως ο Σπύρος Μουστακλής που κατέληξε ανάπηρος», εξιστορεί ο κ. Ζιώγας. Η χούντα, πλέον, έβλεπε τα ερείσματά της να καταρρέουν ακόμα και εντός του στρατού.

Ψευδής φιλελευθεροποίηση

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος προσπάθησε να διατηρήσει τον έλεγχο με μία «καθοδηγούμενη φιλελευθεροποίηση». Το καλοκαίρι του 1973, μέσω δημοψηφίσματος, ανέλαβε την προεδρία, ενώ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Σπύρο Μαρκεζίνη. Παράλληλα, προχώρησε σε αμνηστία πολιτικών κρατουμένων, αλλά αρκετοί νέοι οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα ως «επικίνδυνοι».

«Οι κινήσεις αυτές απονομιμοποιήθηκαν από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας και των πολιτικών», εξηγεί ο κ. Ζιώγας. Ενδεικτικά, η δήλωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Απρίλιο του ίδιου έτους αποδόμησε την εικόνα φιλελευθεροποίησης.

Η αντίστροφη μέτρηση

Το φθινόπωρο του 1973, η κοινωνική αντίδραση εντάθηκε. «Η συναυλία του Σταύρου Ξαρχάκου τον Οκτώβριο και η διαδήλωση στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου τον Νοέμβριο έδειξαν ότι ο λαός δεν είχε πειστεί από τις υποσχέσεις της χούντας», αναφέρει.

Στις 14 Νοεμβρίου, ξεκίνησαν οι φοιτητικές συνελεύσεις που οδήγησαν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου.

Η κορύφωση της εξέγερσης

«Το τριήμερο 14-17 Νοεμβρίου ήταν η κορυφαία στιγμή του αντιδικτατορικού κινήματος», λέει ο κ. Ζιώγας. Χιλιάδες νέοι και πολίτες συγκεντρώθηκαν, ενώ το μήνυμα του αυτοσχέδιου ραδιοφωνικού σταθμού διαδόθηκε σε όλο το Λεκανοπέδιο. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία οδήγησαν σε νεκρούς ήδη από τις 16 Νοεμβρίου. Το καθεστώς, πανικόβλητο, έβγαλε τον στρατό στους δρόμους.

Τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, το τανκ εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, σηματοδοτώντας την αιματηρή καταστολή. Τουλάχιστον 25 επιβεβαιωμένοι νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες καταγράφηκαν, με την εξέγερση να κλονίζει τα θεμέλια της χούντας.

Η διατήρηση της μνήμης

Σήμερα, η σημασία του αντιδικτατορικού αγώνα παραμένει ζωντανή. «Το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ συνεχίζει να καταγράφει μαρτυρίες και να ερευνά την περίοδο εκείνη, για να φωτίσει άγνωστες πτυχές και να κρατήσει τη μνήμη ζωντανή», καταλήγει ο κ. Ζιώγας.