Η ανάλυση του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας παρουσιάζει ζοφερές προβλέψεις για τη μελλοντική πορεία του πληθυσμού στην Ελλάδα, με μείωση γεννήσεων, γήρανση και αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων τις επόμενες δεκαετίες.
Η κατάρρευση των γεννήσεων και η δημογραφική γήρανση
Στην ανάλυση με τίτλο «Δημογραφικό και υπογεννητικότητα στην Ελλάδα σήμερα: δημογραφικές αδράνειες και κοινωνικές προκλήσεις», την οποία υπογράφει η Ιφιγένεια Κοκκάλη, επίκουρη καθηγήτρια και διευθύντρια του Εργαστηρίου, επισημαίνεται η δραματική μείωση των γεννήσεων. Το 2023 καταγράφηκαν 72,3 χιλιάδες γεννήσεις, περίπου οι μισές από τον ετήσιο μέσο όρο της εικοσαετίας 1951-1970.
«Οι λόγοι που ευθύνονται για αυτήν την κατάρρευση δεν εντοπίζονται μόνο εντός του πεδίου της δημογραφίας, αλλά αφορούν συνολικότερα τις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες», σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Μεταξύ 2011 και 2024, το ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων παραμένει αρνητικό, ενώ συνδυάζεται με αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια, οδηγώντας σε μείωση του πληθυσμού κατά περίπου 500.000 άτομα.
Η Ελλάδα ανάμεσα στις χώρες με τη χαμηλότερη γονιμότητα
Σύμφωνα με την ανάλυση, η Ελλάδα καταγράφει από τους χαμηλότερους ετήσιους δείκτες γονιμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διαγενεακή γονιμότητα για τις γενιές που γεννήθηκαν γύρω στο 1980 βρίσκεται στα 1,3-1,4 παιδιά ανά γυναίκα, πολύ κάτω από το όριο αναπαραγωγής των 2,07 παιδιών ανά γυναίκα.
Παράλληλα, η χώρα συγκαταλέγεται στις πιο «γερασμένες» της Ευρώπης, με το 23% των κατοίκων άνω των 65 ετών. Το 2023, οι ηλικιωμένοι ήταν σχεδόν 1 εκατομμύριο περισσότεροι από τα παιδιά ηλικίας 0-14 ετών. Σημαντική είναι και η άνοδος της ατεκνίας: για τις γενιές του 1980, περίπου 1 στους 5 δεν αποκτά παιδιά.
Η συμβολή της μετανάστευσης στη δημογραφική ισορροπία
Η Ιφιγένεια Κοκκάλη τονίζει ότι «η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας ξεκίνησε από το 2011, και όχι νωρίτερα, λόγω της μαζικής εισόδου αλλοδαπών μεταξύ 1991 και 2010, που είχε ως αποτέλεσμα ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο κατά 795 χιλιάδες άτομα».
«Η μαζική είσοδος νέων κυρίως ατόμων σε αναζήτηση εργασίας συνέτεινε, εκτός των άλλων, στην επιβράδυνση της γήρανσης του πληθυσμού της Ελλάδας, στην αύξηση της γεννητικότητάς του και στην τόνωση της δημογραφικής δυναμικότητάς του, δεδομένου ότι η αύξηση του πληθυσμού της χώρας μεταξύ 1991 και 2011 αποδίδεται σχεδόν αποκλειστικά στην αύξηση του αριθμού των αλλοδαπών».
Ωστόσο, η χρηματοπιστωτική κρίση άλλαξε την κατεύθυνση των ροών. Το ισοζύγιο εισόδων-εξόδων έγινε και πάλι αρνητικό, όπως πριν το 1990. Κατά την περίοδο 2011-2021, πολλοί μετανάστες που είχαν εγκατασταθεί στις δύο προηγούμενες δεκαετίες επέστρεψαν στις χώρες τους, ενώ ταυτόχρονα χιλιάδες νέοι Έλληνες, ηλικίας 25-34 αλλά και 35-45 ετών, αναζήτησαν εργασία στο εξωτερικό.
Η μελέτη αναδεικνύει ότι το δημογραφικό πρόβλημα δεν περιορίζεται στη γονιμότητα, αλλά συνδέεται με βαθύτερες κοινωνικές προκλήσεις. Η φυγή των νέων και η δυσκολία δημιουργίας οικογένειας εντείνονται από το στεγαστικό πρόβλημα και την αβεβαιότητα στο εργασιακό περιβάλλον.
«Στην ήδη βεβαρημένη πληθυσμιακή δομή της χώρας, θα μπορούσαμε να πούμε σχηματικά ότι το πλαίσιο ζωής στην Ελλάδα σήμερα φαίνεται πως είτε ωθεί τους νέους ανθρώπους στη φυγή, είτε στην ατεκνία. Και αυτά είναι πολύ βασικά διακυβεύματα, στην περίπτωση που θα θέλαμε να περιορίσουμε την υπογεννητικότητα και το εύρος της μείωσης του πληθυσμού της χώρας στις επόμενες δεκαετίες», αναφέρεται στην ανάλυση.
Οι λόγοι που ωθούν τους νέους στη μετανάστευση
Η έκθεση εντοπίζει τρεις βασικούς παράγοντες:
Η αναζήτηση εργασίας ανάλογης του επιπέδου σπουδών, με προοπτικές ανέλιξης, ικανοποιητικές απολαβές και καλές συνθήκες.
Οι χρόνιες παθογένειες, όπως η έλλειψη αξιοκρατίας.
Οι κοινωνικοί όροι διαβίωσης, που περιλαμβάνουν την ανάγκη για ανοιχτές, ασφαλείς και ανεκτικές κοινωνίες, καθώς και την επαφή με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα.
Το στεγαστικό ως εμπόδιο στη δημιουργία οικογένειας
Τα τελευταία χρόνια, το πρόβλημα της στέγασης επιδεινώνεται και προστίθεται στις υπόλοιπες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα νέα ζευγάρια.
«Γνωρίζουμε, ωστόσο», σημειώνεται στην ανάλυση, «ότι η συμβίωση των νέων ζευγαριών αυξάνει τις πιθανότητες έλευσης του πρώτου παιδιού και επιταχύνει τη δημιουργία οικογένειας. Σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα αυξάνεται η ηλικία αποχώρησης από την οικογενειακή εστία, η μέση ηλικία στον γάμο και η αντίστοιχη στην απόκτηση των παιδιών. Αυτό, σωρευτικά, και σε συνδυασμό με άλλες αρνητικές παραμέτρους, έχει επιπτώσεις όχι μόνον στη δημιουργία οικογένειας και στην ηλικία τεκνοποίησης, αλλά και στον αριθμό των παιδιών που θα αποκτήσουν οι νεότερες γενεές».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ