Από τον 6ο αιώνα το Άγιο Όρος παραμένει ένας αυστηρά ανδρικός μοναστικός τόπος. Η απαγόρευση εισόδου στις γυναίκες, γνωστή ως άβατο, έχει τη ρίζα της σε βαθιά θρησκευτική και κοινωνική παράδοση. Παρόλα αυτά, στην ιστορία υπήρξαν ορισμένες γυναίκες που τόλμησαν να σπάσουν αυτό το αυστηρό καθεστώς – και μερικές τα κατάφεραν.
Η αρχή του άβατου και η μοναστική ταυτότητα του Όρους
Το 539 μ.Χ. καθιερώθηκε επίσημα το άβατο, με σκοπό να διατηρηθεί η ηρεμία και ο μοναστηριακός χαρακτήρας της αθωνικής χερσονήσου. Οι πρώτοι ερημίτες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ήδη από τον 4ο αιώνα, αναζητώντας απομόνωση και προσευχή.
Το 866 μ.Χ. ιδρύθηκε το πρώτο μοναστικό κέντρο, η Μεγάλη Βίγλα, και το 958 μ.Χ. ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης ίδρυσε, με τη στήριξη του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, τη Μεγίστη Λαύρα – το πιο σημαντικό από τα 20 σημερινά μοναστήρια. Έκτοτε, το Άγιο Όρος αποτελεί τον κορυφαίο προορισμό για μοναστική ζωή.
Πώς εφαρμόζεται σήμερα το άβατο
Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς, οι γυναίκες δεν μπορούν να εισέλθουν στην Αγιορείτικη Πολιτεία. Το πλησιέστερο που μπορούν να φτάσουν είναι τα λιμάνια που οδηγούν στα μοναστήρια. Επιπλέον, σε περίπτωση που επιβαίνουν σε πλοίο, αυτό απαγορεύεται να πλησιάσει τις ακτές σε απόσταση μικρότερη των 500 μέτρων.
Η παραβίαση του άβατου θεωρείται αδίκημα και διώκεται ποινικά. Παρ’ όλα αυτά, στην ιστορία καταγράφονται αρκετές γυναίκες που προσπάθησαν – και κάποιες που κατάφεραν – να μπουν στον απαγορευμένο χώρο του Άθωνα.
Οι πρώτες απόπειρες παραβίασης του άβατου
Ελένη Δουσάν
Η πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια έγινε το 1346 από την Ελένη, σύζυγο του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν. Σκόπευε να επισκεφθεί τη μονή Χιλανδαρίου, αλλά η προσπάθειά της απέτυχε και δεν κατάφερε να φτάσει στον προορισμό της.
Ελίζα Σάρλοτ Αλεξάντερ
Το 1850, η Ελίζα Σάρλοτ Αλεξάντερ, σύζυγος του Βρετανού πρεσβευτή Στράτφορντ Κάνινγκ, εισήλθε στο Άγιο Όρος κατόπιν ειδικής άδειας. Αν και ο Πατριάρχης Άνθιμος έδειξε κατανόηση, με επιστολή του ξεκαθάρισε ότι τέτοιες εξαιρέσεις δεν πρέπει να επαναληφθούν, επιμένοντας πως οι γυναίκες οφείλουν να μένουν μακριά από τον ιερό χώρο.
Τολμηρές παραβάτισσες του 20ού αιώνα
Μαρίζ Σουαζί
Η Γαλλίδα δημοσιογράφος Μαρίζ Σουαζί κατάφερε να παραμείνει στο Άγιο Όρος για έναν ολόκληρο μήνα το 1929, φορώντας αντρικά ρούχα. Κατά την επιστροφή της, δημοσίευσε το βιβλίο «Ένας μήνας με τους άνδρες του Αγίου Όρους», στο οποίο περιέγραφε τις εμπειρίες της, κάνοντας μάλιστα αναφορά σε «έναν βιτσιόζο καλόγερο». Η απάντηση της Μοναστικής Πολιτείας ήταν καυστική:
«Είναι φαντασιόπληκτη. Θα είδε το Άγιον Όρος μόνο από το βαπόρι».
Αλίκη Διπλαράκου
Η Αλίκη Διπλαράκου, Μις Ευρώπη του 1930, μεταμφιέστηκε σε άνδρα και φιλοξενήθηκε σε θαλαμηγό εφοπλιστή για να καταφέρει να εισέλθει στο Άγιο Όρος. Η περιπέτειά της θεωρείται από τις πιο επιτυχημένες παραβιάσεις του άβατου. Η ίδια είχε ισχυρή επιθυμία να γνωρίσει την Αθωνική Πολιτεία και αποτελεί μία από τις ελάχιστες γυναίκες που πέτυχαν κάτι τέτοιο σε τόσο μεγάλη έκταση.
Μαρία Ποιμενίδου
«Η νεαρά, που είχεν, όπως εδήλωσεν, από πολλού σχεδιάσει την καταπάτησιν του Αγίου Όρους, φλεγόμενη υπό της επιθυμίας της να ιδή αυτοπροσώπως, κατά ποιον τρόπον διάγουν τον βίον οι μοναχοί», ανέφερε εφημερίδα της εποχής.
Μια προσπάθεια διαμαρτυρίας
Μαλβίνα Κάραλη
Η γνωστή δημοσιογράφος και συγγραφέας Μαλβίνα Κάραλη ήταν από τις τελευταίες γυναίκες που επιχείρησαν να μπουν στο Άγιο Όρος. Ντυμένη άνδρας, θέλησε να παραβιάσει τον κανονισμό όχι από περιέργεια, αλλά ως πράξη διαμαρτυρίας για την απαγόρευση. Ωστόσο, η παρουσία της έγινε γρήγορα αντιληπτή και εκδιώχθηκε.
Παρά τους αιώνες που πέρασαν και τις αλλαγές στην κοινωνία, το άβατο παραμένει σε ισχύ, προκαλώντας κατά καιρούς αντιδράσεις αλλά και έντονο ενδιαφέρον. Οι ιστορίες των γυναικών που τόλμησαν να το παραβιάσουν αποτελούν σπάνια κεφάλαια μιας αυστηρής μοναστικής ιστορίας.