Η πασίγνωστη ιστορία για την «πατέντα» του Ιωάννη Καποδίστρια με τις πατάτες έχει διηγηθεί από γενιά σε γενιά ως παράδειγμα εξυπνάδας. Όμως, πόση αλήθεια κρύβεται πίσω από αυτόν τον δημοφιλή αστικό μύθο;
Η Ελλάδα σε κρίση και η ανάγκη για τροφή
Οι πρώτοι κάτοικοι της ελεύθερης ελληνικής επικράτειας μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου και την αποχώρηση των Οθωμανών ζούσαν σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Η πείνα και η έλλειψη βασικών αγαθών ήταν παντού, αφού η παραγωγική υποδομή είχε σχεδόν διαλυθεί.
Αντιμέτωπος με αυτή την κατάσταση, ο Ιωάννης Καποδίστριας έθεσε ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης. Ένα από τα πρώτα μέτρα του ήταν η εισαγωγή και ενίσχυση της καλλιέργειας της πατάτας, ενός φυτού άγνωστου στους περισσότερους Έλληνες της εποχής.
Η πραγματική ιστορία πίσω από τον μύθο
Παρά τη διαδεδομένη αφήγηση περί «τεχνάσματος», οι ιστορικές πηγές δεν υποστηρίζουν την εκδοχή ότι ο Καποδίστριας ξεγέλασε τους Έλληνες για να αγαπήσουν την πατάτα. Σύμφωνα με τον μύθο, εκείνος έδωσε εντολή να τοποθετηθούν πατάτες σε μια αποθήκη με φρουρούς που δήθεν προστάτευαν κάτι πολύτιμο, αφήνοντας όμως επίτηδες τα κενά στη φρούρηση ώστε να τις «κλέψουν» οι χωρικοί, θεωρώντας τες πολύτιμες.
Όμως η αλήθεια είναι πως δεν χρειάστηκε τέτοιο κόλπο. Οι Έλληνες εκείνης της εποχής, πεινασμένοι και σε απόγνωση, δέχτηκαν ευχαρίστως μια νέα, θρεπτική τροφή που μπορούσε να παραχθεί σε αφθονία.
Η πατάτα υπήρχε ήδη στα Επτάνησα
Η πατάτα δεν ήταν εντελώς άγνωστη στον ελληνικό χώρο. Στα Ιόνια Νησιά, ήδη πριν την Επανάσταση του 1821, είχε αρχίσει να καλλιεργείται. Το 1811, ιταλικά έγγραφα της Ιονίου Πολιτείας δείχνουν πως υπήρχε ενδιαφέρον για τη διάδοση του γεώμηλου, ενώ το 1817 στην Κέρκυρα κυκλοφόρησε φυλλάδιο με τίτλο «Καλλιέργεια των γεωμήλων».
Ο σχεδιασμός του Καποδίστρια για την πατάτα
Το σχέδιο του Καποδίστρια για την πατάτα δεν ήταν αποτέλεσμα έμπνευσης της στιγμής. Από το Νοέμβριο του 1827 –πριν ακόμη εγκατασταθεί επίσημα στην Ελλάδα– αναφέρθηκε σε επιστολή του στην ανάγκη για καλλιέργεια γεωμήλων. Τον Ιανουάριο του 1828, από την Αίγινα, έγραψε στον αδελφό του Βιάρο στην Κέρκυρα, ζητώντας του να στείλει «μια καλή ποσότητα γεωμήλων» από την Κέρκυρα ή τη Ζάκυνθο.
Ταυτόχρονα, περίμενε φορτίο πατάτας από το Λίβερπουλ, ενώ ζήτησε και από φιλέλληνες να στείλουν βοήθεια με σπόρους και τρόφιμα.
Η πρώτη φύτευση στην Αίγινα
Η πατάτα άρχισε να καλλιεργείται στην Αίγινα με σπόρους που έφτασαν από την Κέρκυρα και τη Σύρο. Την πρώτη εβδομάδα (23-29 Ιανουαρίου 1828), 500-600 εργάτες εργάστηκαν στα χωράφια, ενώ την επόμενη εβδομάδα ο αριθμός των εργαζομένων αυξήθηκε στους 1200-1500.
Στις 15 Φεβρουαρίου του 1828, η «Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος» ανέφερε πως η φύτευση της πατάτας είχε ευεργετικά αποτελέσματα: παρείχε τροφή και ταυτόχρονα δημιουργούσε θέσεις εργασίας για τον άνεργο πληθυσμό.
Η πρώτη συγκομιδή και επέκταση της καλλιέργειας
Τον Ιούνιο του 1828, έφτασε στην Αίγινα πλοίο από την Αλεξάνδρεια με πατάτες για διανομή στον φτωχό λαό, επειδή είχε πλέον περάσει η περίοδος σποράς. Λίγο νωρίτερα, τον Μάιο, οι πρώτες πατάτες φύτρωσαν στην Αίγινα και τον Πόρο και ο Καποδίστριας ανακοίνωσε στους συνεργάτες του την επιτυχία της προσπάθειας.
Το φθινόπωρο του ίδιου έτους έγινε η συγκομιδή των πρώτων εσοδειών και η καλλιέργεια της πατάτας επεκτάθηκε σε περιοχές όπως η Μεσσηνία και η Αργολίδα. Όλη η διαδικασία ήταν οργανωμένη μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια.
Το γεωργικό σχολείο και η συνέχεια
Το 1829, ο Καποδίστριας ίδρυσε το «Γεωργικό Σχολείο» στην Τίρυνθα της Αργολίδας και ανέθεσε τη διεύθυνση στον γεωπόνο Γρηγόριο Παλαιολόγο, έναν άνθρωπο με σπουδές στη δυτική Ευρώπη, κατάλληλο για να συνεχίσει τη διάδοση της πατάτας.
Ο μύθος επιβίωσε, όχι όμως και η ανάγκη για τέχνασμα
Πουθενά στις ιστορικές πηγές δεν υπάρχει ένδειξη ότι ο Καποδίστριας χρειάστηκε να σκαρφιστεί κόλπα για να «πείσει» τους Έλληνες να φάνε πατάτες. Ίσως η ιστορία αυτή να έμεινε για να δείξει την ευρηματικότητα ενός ηγέτη, ίσως γιατί απλώς ήταν ωραία να λέγεται.
Σε κάθε περίπτωση, ένα είναι σίγουρο: ο Έλληνας αγάπησε τελικά την πατάτα. Από πουρέ μέχρι τηγανητή, με λάδι ή χωρίς, σε ταβέρνα ή στο σπίτι, το γεώμηλο βρήκε τη θέση του στο τραπέζι και στην καρδιά μας.
Πηγή: menshouse.gr