Από το φύλλο συκής στον παράδεισο οι συμβολισμοί στην ενδυμασία έχουν διαμορφώσει τη σεξουαλική ταυτότητα και συμπεριφορά σε όλη την ιστορία του πολιτισμού.
Η σήμανση του ενδύματος μπορεί να περιγράψει ιστορικά την σεξουαλική ταυτότητα μιας κοινωνίας, αφού η εικόνα είναι μια συμπυκνωμένη, εννοιολογικά, ανάλυση της διανοητικής και πολιτιστικής πραγματικότητας που διαπερνά ένα πολιτισμό.
Γράφει ο Ουρολόγος – Ανδρολόγος Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης
Στις πρωτόγονες κοινωνίες, το ρούχο έχει χρηστικό και μόνο χαρακτήρα, αφού προφυλάσσει από το αφιλόξενο περιβάλλον που ήσαν εκτεθειμένοι οι πρώτοι όρθιοι πρόγονοι μας. Η ενδυμασία ήταν ένα δάνειο από το πλούσιο φυσικό περίγυρο, είτε αυτό ήταν το δέρμα του ζώου, είτε ένα μεγάλο φύλλο δέντρου.
Οι πρωτόγονοι λαοί δεν έχουν την αίσθηση της αιδούς για τα γεννητικά τους όργανα, άρα δε έχουν και καμία διάθεση να τα κρύψουν, η προστασία με τη μορφή πρωτόγονων ασπίδων στην ευαίσθητη γεννητική ζώνη είχε μόνο λειτουργικό χαρακτήρα.
Η ένδυση στην άγρια κοινωνία
Αντίθετα στην άγρια κοινωνία που είναι μεταγενέστερο βήμα στην εξέλιξη, το σώμα τους ελεύθερο και γυμνό μπορούσε να συμβολίζει με χρωματικές αναπαραστάσεις, τη θέση του μέλους της ομάδας ως κυνηγού, πολεμιστή, ιερέα, γιατρού, μάγου κλπ.
Στην περίοδο της άγριας κοινωνίας όπου υπάρχει μια κυκλική αργή τελετουργία για το ρολό των μελών της Φυλής, η σημειολογία του ρούχου και του ζωγραφισμένου σώματος παρακολουθεί την φύση με απόλυτα αρμονικό τρόπο. Τα ζώα της ζούγκλας δίνουν με απλούς συμβολισμούς την περιγραφή της ικανότητας του κάθε μέλους της φυλής.
Στην άγρια κοινωνία, κατά τον Levi Strauss, ο πολιτισμός και η ενδυμασία επιδεικνύουν μια ήπια, χωρίς συγκρούσεις εξέλιξη, που οι αλλαγές εναρμονίζονται με την σοφή και οικονομική ανάπτυξη της φυσικής πραγματικότητας, σε αντίθεση με την… πολιτισμένη κοινωνία που η διανοητική υπερπαραγωγή δημιουργεί εντροπία ενεργείας και συγκρούσεων.
Δυτικός vs πρωτόγονος τρόπος αντίληψης
Στον Levi Strauss, η διαφορά δυτικού τρόπου παραγωγής και πρωτόγονου αντίστοιχα, δεν πρέπει να στιγματίζεται με τον ορισμό απολίτιστος, όπως είχε επικρατήσει, αλλά με κριτήριο την κυκλική, ψυχρή και ήπια εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, όπως γίνεται στις άγριες κοινωνίες και την ανοδική και βίαιη παραγωγή, όπως γίνεται στις βιομηχανικές κοινωνίες.
Τονίζει πως και οι δυο μορφές εξέλιξης είναι πολιτισμός απλά με άλλο ρυθμό. Ξαναβάζοντας στη θέση της μια ισότητα και ένα σεβασμό στη διαφορετικότητα των πολιτισμών που ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής δυστυχώς κατέστρεφε στο όνομα της εξέλιξης και του υπέρμετρου και άπληστου τρόπου εκμετάλλευσης των άγριων αλλά ακίνδυνων πολιτισμών από τους πολιτισμένους και βίαιους αποικιοκράτες.
Άρα μια παράμετρος της ενδυμασίας στην πολιτιστική εξέλιξη έχει σχέση με το πόσο φυσικά και ήπια εξελίσσεται η οργάνωση παραγωγή ή το αντίθετο της, ποσό βίαια και άναρχα.
Τα πρώτα ρούχα με ερωτικό συμβολισμό
Μια πρώτη διαφορά στην ενδυμασία των ψυχρών και θερμών πολιτισμών που έχει σχέση με την ερωτική πρόκληση, περιέχει ήδη την επιθετική προς το φυσικό περιβάλλον στάση των κοινωνιών και τον τρόπο άντλησης πρώτων υλών με τις οποίες θα κατασκευαστούν απλά κάποια χρηστικού τύπου ρούχα για προστασία από το ψυχρό ή θερμό περιβάλλον, ενώ σε… θερμούς πολιτισμούς, τα ρούχα δεν έχουν σχέση με τη προστασία αλλά κυρίως με την επίδειξη συμβολισμών εξουσίας και ερωτικού καλέσματος των δυο φύλων.
Αυτό γίνεται κατανοητό σε όλους τους πολιτισμούς μετά την άγρια κοινωνία, όπου η πολυπλοκότητα και το βαρύτιμο μιας στολής συνήθως συνοδεύει και την αντίστοιχη θέση στην ιεραρχία, της κοινωνικής ιεραρχίας. Ο πλούτος μιας οικογένειας θα συνοδεύεται πάντα από μια αντιστοίχιση στην ποιότητα και την τιμή της οικογενειακής ενδυμασίας.
Οι συμβολισμοί της σχέσης στολής, τάξης και ιεραρχίας αποτυπώνονται ακόμα πιο ξεκάθαρα στις ενδυματολογικές επιλογές του στρατού και της εκκλησίας. Η αυστηρότητα των γραμμών, τα χρώματα και το ηθικό βάρος των στολών της εξουσίας εμπνέουν στον υπήκοο, απόσταση ετών φωτός από την λαμπρότητα της δύναμης της έτσι που οι κοινοί θνητοί να έχουν δέος αλλά και υποταγή στα κελεύσματα της.
Το γυμνό σώμα στα αρχαία χρόνια
Τα σώματα που έπλασε ο Φειδίας ως αγάλματα, ήσαν αντίγραφα των νέων της εποχής που συνήθως κυκλοφόρησαν γυμνοί ή με ελάχιστα ρούχα, οι χλαμύδες των Αρχαίων δεν έκρυβαν τα σώματα, αλλά αντίθετα τα τόνιζαν με υπονοούμενο ερωτισμού και πρόκλησης, αφού ο έρωτας στην πράξη των θνητών είχε θεϊκή έγκριση από τις θεότητες που τον προστάτευαν, την Αφροδίτη, τον Έρωτα, τον Απόλλωνα, τον Ερμή, τον Διόνυσο.
Στην αρχαία Φοινίκη, στην Αίγυπτο, στην Κνωσό οι απεικονίσεις γυναικών χωρίς στηθόδεσμο με τους μαστούς προτεταμένους και προκλητικούς δείχνει, πως σε αυτούς τους πολιτισμούς ο έρωτας δεν είχε καμία απαγόρευση, με την έννοια που τον συνοδεύει στους μεταγενέστερους χριστιανικούς χρόνους, της Δύσης και Ανατολής.
Οι ενδυματολογικές επιλογές όλων των πολιτισμών προχριστιανικά σε Ανατολή και Δύση εξυμνούν τον έρωτα, τη γονιμότητα και τη σεξουαλική πράξη σαν τα απόλυτα αγαθά που τους χάρισε η φύση και οι θεότητες τους απλά νομιμοποιούσαν. Από την Κίνα, στην Ινδία, στην αρχαία Ελλάδα όλες οι λατρευτικές τελετές των ναών και των μνημείων τους αυτά εξυμνούν, χωρίς αιδώ και πουριτανισμούς.
Το ρούχο ανέκαθεν προσδιόριζε τον ανδρικό και γυναικείο ρόλο;
Η ενδυμασία ως παράσταση του ανδρικού και γυναικείου ρόλου, δεν υπάρχει ούτε στους Ελληνιστικούς ούτε και Ρωμαϊκούς χρόνους. Ο χιτώνας, ένα απλό ένδυμα που θυμίζει τη σημερινή απλή φούστα, μοιάζει να ντύνει ομοιόμορφα το ανδρικό και γυναικείο σώμα με κύριο στόχο την ευκολία κινήσεων και την προστασία από τον ήλιο και το κρύο.
Ανάλογες μορφές τέτοιων ενδυμάτων βρίσκουμε στους Ισλαμικούς πολιτισμούς, ακόμα και σήμερα, που παρά την πουριτανική επίσης αισθητική, στόχο έχει να αποκρύψει από τα μάτια των ανδρών το γυναικείο σώμα. Η στολή αυτή έχει μια συνέχεια με τους χιτώνες της Αθήνας και της Ρώμης.
Γιατί μερικές κοινωνίες είναι αυστηρές;
Η αυστηρότητα της ενδυμασίας, συνήθως, συμβαδίζει με κοινωνίες που θέλουν να αποκόψουν την ερωτική διάθεση των πολιτών, αφού το τελετουργικό της οργάνωσης της παράγωγης απαιτεί προσήλωση στην εργασία, άρα απομάκρυνση του εργαζομένου από τις άσκοπες και οικονομικά ασύμφορες σεξουαλικές πρακτικές, που συνήθως θα αφαιρέσει δυνάμεις που θα ήσαν χρήσιμες μόνο στην παράγωγη έργου και οικονομικού πλούτου.
Στο Μεσαίωνα, η ενδυμασία γίνεται αυστηρή και επιβλητική, αφού έχει πλέον κυριαρχήσει ο Χριστιανικός φανατισμός που θέλει να τιμωρήσει τα σωματικά πάθη, γιατί τα θεωρεί εστίες αντίστασης στην επιβολή μιας νέας τάξης οικονομικά κυρίαρχης, που μόνο με ανθρωποθυσίες θα μπορούσε να συντηρήσει τους στρατούς της εποχής, που απαιτούσαν λουτρά αίματος για την εξάπλωση των βασιλείων και φέουδων της εποχής.
Η τιμωρία των επιθυμιών με θεϊκό κύρος ήταν από μονή της αρκετή, για να αποτρέψει τους άνδρες της εποχής σε μια ζωή που είχε θέλγητρα περισσότερα από την συνεχή και μακροχρόνια στέρηση στα πεδία των μαχών, που ήταν τις περισσότερες φορές επικίνδυνη για την ιδία τη ζωή τους.
Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης
Χειρουργός
Ουρολόγος – Ανδρολόγος
Πρόεδρος του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών.
boro.gr