Mια ενδιαφέρουσα διήγηση του ψυχοθεραπευτή Αlon Gratch αποκαλύπτει πολλά για μια ιδιαίτερη αλλά όχι σπάνια περίπτωση ανδρών.
Αυτός ο θεραπευόμενος δεν ήταν ακριβώς καλλιτέχνης. Ο Κηθ, ένας νέος και πολλά υποσχόμενος υποδιευθυντής σε μια μεγάλη ασφαλιστική εταιρία, στην πραγματικότητα δεν είχε ιδιαίτερες καλλιτεχνικές κλίσεις. Όμως, κατά τη γνώμη μου, τουλάχιστον στις σχέσεις του με τις γυναίκες, ήταν ένα είδος καλλιτέχνη. Όπως ένας γλύπτης, ο Κηθ ήταν ικανός να σκαλίζει, να πλάθει, να κατασκευάζει στη φαντασία του, τύπους γυναικών που να ταιριάζουν στις δικές του ιδανικές εικόνες.Ήταν επίσης ευαίσθητος, ικανός ν’ αντιλαμβάνεται και δυνατός στην ενδοσκόπηση – στη δική του και του άλλου. Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν καλλιτεχνικός τύπος.
Μέσα στις σκέψεις του ο Κηθ μετέτρεπε τις γυναίκες (που έβγαινε μαζί τους) σε αγαλμάτινες φιγούρες διαφόρων τύπων -μεγάλες και μητρικές, ερωτικές και γεμάτες καμπύλες, ή παρθενικές και λεπτοκαμωμένες- δίνοντας τους μορφή (στη φαντασιά του) με το λευκό μάρμαρο, και προβάλλοντας -χωρίς να το γνωρίζει- την κούφια από συναισθήματα καρδιά του πάνω στην αντίληψή του για τη θηλυκότητα. Και ερωτευόταν αυτές τις εικόνες μόνο για να ανακαλύψει ξανά και ξανά ότι το καρδιοχτύπι που “που επιθυμούσε να νιώσει” δεν ήταν αληθινό.
Επειδή ο Κηθ ήταν πολύ εγωκεντρικός, έψαχνε μια ιδανική γυναίκα που θα αντανακλούσε τον εξιδανικευμένο του εαυτό. Όμως κουβαλούσε και αρκετή επιθετικότητα μαζί του, επειδή είχε μετατρέψει το πραγματικό άτομο σε “πράγμα”. Το πρώτο “πράγμα” για το οποίο μίλησε στη θεραπεία ήταν ένα μεγάλο, αόριστο πράγμα – η μητέρα.
Στην πρώτη μας συνεδρία μού εξήγησε ότι χρειαζόταν θεραπεία επειδή η κοπέλα που ήταν μαζί της έξι χρόνια ήθελε να παντρευτούν, κι εκείνος δεν ήταν έτοιμος -και δεν γνώριζε το λόγο. Σ’ αυτή τη συνεδρία μου ορκιζόταν ότι αγαπάει την κοπέλα του και ότι εκείνη ήταν απίστευτα ευαίσθητη και τρυφερή. Και για να με πείσει, στο δεύτερο ραντεβού μας την έφερε μαζί. Ενώ φαινόταν καλή, δεν μπόρεσα να καταλάβω τι το ιδιαίτερο είχε. Αυτή ήταν η πρώτη ένδειξη ότι ο πελάτης μου ήταν ένας “γλύπτης”.
Ως το τρίτο ραντεβού ο Κηθ είχε χωρίσει μ’ αυτή την κοπέλα – του έδωσε τελεσίγραφο για το γάμο και αυτός αρνήθηκε. Όμως λίγο αργότερα στη θεραπεία μπόρεσε να εκφράσει για ποιό λόγο δεν ήταν έτοιμος. Δεν είχε σχέση με πρακτικά ζητήματα όπως η ηλικία, η εργασία, ή τα χρήματα, και επίσης δεν είχε σχέση με ερωτικές ανησυχίες όπως η συναισθηματική αμφιθυμία, ή η έλλειψη έλξης. Ήταν που η σχέση μ’ αυτή τη γυναίκα τον έκανε να νιώθει σαν παιδί. Η γυναίκα αυτή ήταν πράγματι πολύ τρυφερή και δοτική, όμως ο πελάτης μου δεν μπορούσε παρά να την μετατρέψει σε “πράγμα” -σ’ αυτή την περίπτωση σε μητέρα- κάτι που τον έκανε να νιώθει σαν μικρό παιδί. Αυτό ήταν το τέλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας του.
Η ειρωνεία ήταν ότι μετά το χωρισμό του, για μια περίοδο αρκετών χρόνων, η εξιδανίκευση που έκανε σ’ αυτή τη γυναίκα έγινε πιο έντονη. Ενώ συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί να παντρευτεί μια γυναίκα που την αντιλαμβανόταν τόσο μητρική, πείστηκε περισσότερο ότι δεν θα μπορέσει να βρει άλλη γυναίκα τόσο ιδιαίτερη όσο ήταν εκείνη. Έτσι, εκεί που την έβλεπε σαν μια «ιδιαίτερη» θνητή, άρχισε να τη βλέπει σαν θεά, ή σαν μια μαρμάρινη κατασκευή θεάς.
Βέβαια, μοιράστηκα αυτές τις παρατηρήσεις μου με τον Κηθ, και τουλάχιστον σε λογικό επίπεδο συμφώνησε. Όμως, καθώς ξεκινούσε την επόμενη σχέση του, συνέχισε τη γλυπτική, αυτή τη φορά πλάθοντας το αντίθετο. Ποιό είναι, όμως, το αντίθετο αντικείμενο της “μητέρας”;Ίσως τώρα να με στραβοκοιτάξετε. Ο Φρόιντ πίστευε ότι ήταν ένα πράγμα που ο ίδιος Το αποκαλούσε πόρνη.
Ο Φρόιντ παρατήρησε το σύμπλεγμα της Πόρνης που, παρά τη σεξουαλική επανάσταση, είναι ένα πρόβλημα που μαστίζει ακόμα πολλούς άνδρες. Σ’ αυτή την περίπτωση ο άνδρας φέρνεται στη γυναίκα του ή στην κοπέλα του με τόσο σεβασμό που είναι απρόθυμος να τη δει σαν σεξουαλικό αντικείμενο. Θα επιδοθεί σε σεξουαλικές φαντασιώσεις ή πράξεις μόνο με άλλες, λιγότερο αξιοσέβαστες γυναίκες. Αυτή η σεξουαλική διάσπαση είναι ένας σημαντικός τρόπος με τον οποίο οι άνδρες χειρίζονται την επιθετικότητά τους, ή, πιο σωστά, καταφέρνουν να την κρύψουν απ’ τους άλλους – κι απ’ τον εαυτό τους.
Έτσι το επόμενο “πράγμα” του πελάτη μου ήταν μια σεξουαλικά αχαλίνωτη γυναίκα, χωρίς κανένα ενδοιασμό για οτιδήποτε σεξουαλικό. Αυτή τη φορά η δημιουργία του (ή η ανακάλυψή του – αυτό εξαρτάται απ’ το βαθμό που εσείς πιστεύετε ότι η εικόνα του για μια γυναίκα ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα) ήταν σωματικά και ψυχολογικά αρκετά διαφορετική: Νέα, με καμπύλες και σεξουαλικά προκλητική.
Όπως το έθεσε ο Κηθ, αυτή ήταν ένα σεξουαλικό ζώο που θα έκανε τα πάντα -θα εκλιπαρούσε, θα αποπλανούσε και θα εξέθετε τον εαυτό της- για να τον ρίξει στο κρεβάτι. Αλλά, περιέργως, ενώ αυτή η γυναίκα ήταν φωτιά και λαύρα, άφηνε τον Κηθ ασυγκίνητο. Έτσι, μετά από ένα χρόνο που πέρασαν «ατέλειωτες, μυθικές νύχτες χωρίς αναστολές», ο πελάτης μου τη χώρισε.
«Δεν έχω ξανανιώσει περισσότερο ερεθισμένος», μου εξηγούσε, «αλλά ποτέ δεν θα παντρευόμουν κάποια σαν κι αυτή». Ήταν ενδιαφέρον που, επειδή ήταν ένας έντιμος και ευθύς άνδρας, δεν της το έκρυψε ποτέ αυτό – κάτι που τον βοήθησε να εκλογικεύσει τις τύψεις που ένιωθε. Όμως η ενοχή του δεν εξαφανίστηκε τελείως, επειδή δεν είχε να κάνει με το γεγονός ότι την είχε αποπλανήσει.
Είχε να κάνει με την κρυμ-Μένη του επιθετικότητα – κρυμμένη με ευφυή τρόπο μέσα απ’ την παραδοχή του για την έλλειψη δέσμευσής του. Αυτή η επιθετικότητα βέβαια δεν βρίσκεται μέσα στην επιθυμία του να εξερευνήσει τη σεξουαλικότητα του με μια γυναίκα, αλλά στην επιθυμία να μετατρέψει μια γυναίκα σε σεξουαλικό αντικείμενο, και για μια ακόμη φορά να την μεταμορφώσει σε “πράγμα”. Τελικά, αυτή η ενοχή κινητοποίησε τον πελάτη μου να διακόψει τη σχέση. Κι έβγαλε, εντέλει, το συμπέρασμα ότι: Έστω κι αν δεν υπάρχει πρόβλημα για μια γυναίκα να μετατρέπεται σε αντικείμενο, αυτός έχει πρόβλημα όταν την μετατρέπει σε αντικείμενο.
Μετά απ’ αυτή τη σχέση ο Κηθ αποφάσισε ότι είχε κάνει αρκετό σεξ. Πίστεψε ότι ήταν έτοιμος για γάμο, και άρχισε να ψάχνει για τη σωστή σύντροφο που θα ερωτευθεί. Ηταν καταπληκτικό που βρήκε τόσο γρήγορα έναν τέτοιο άνθρωπο στο πρόσωπο μιας γυναίκας που πήγαινε στην εκκλησία, την οποία περιέγραψε με ενθουσιασμό ως «όμορφη, δημιουργική, και τόσο ανοιχτή – πραγματικά ιδιαίτερη».
Αυτή η γυναίκα δεν μετατράπηκε σε γλυπτό αλλά σε ποίημα. Η ίσως να το βλέπω εγώ έτσι, επειδή, μετά το δεύτερο ή το τρίτο τους ραντεβού, αυτή του διάβασε ένα ποίημα που έγραψε γΓ αυτόν. Έτσι ίσως να την μετέτρεψε σε καθρέφτη -όπως ο καθρέφτης στο παραμύθι της Χιονάτης- «Καθρέφτη, καθρεφτά-κι μου, πες μου ποιά είναι η πιο όμορφη;».
Αν γίνομαι τώρα λίγο κυνικός μ’ αυτή τη νέα δημιουργία του πελάτη μου, τότε δεν ήμουν καθόλου. Όπως κι εκείνος, πίστεψα ότι τελικά δημιούργησε μια πραγματική σχέση αγάπης. Όμως, μέσα σε μερικές εβδομάδες ο θεραπεύομενος άρχισε να έχει αμφιβολίες και να νιώθει αμφιθυμία. Το σεξουαλικό του ενδιαφέρον έσβηνε και οι σεξουαλικές του φαντασιώσεις άρχισαν ξαφνικά να καταλαμβάνονται απ’ τις εικόνες της προηγούμενης κοπέλας του, εκείνης της φλογερής που την αποκαλούσε «σεξουαλικό πράγμα».
Και ο Κηθ, για μια ακόμη φορά διέκοψε τη σχέση. Αυτή τη φορά όμως άρχισε ν’ ανησυχεί -και καλά έκανε- για την ικανότητά του ν’ αγαπήσει. Κι αυτή η ανησυχία του ενισχύθηκε από μια κατοπινή σειρά παρόμοιων σχέσεων με όμορφες, παρθενικές και αξιοθαύμαστες γυναίκες. Σ όλες αυτές τις σχέσεις είχε ερωτευθεί γρήγορα, αλλά και του είχε φύγει κι ο έρωτας γρήγορα, αν και υπήρχαν και καλές προθέσεις και ανοιχτή επικοινωνία.
Ο λόγος που σταματούσε να είναι ερωτευμένος ήταν, για ακόμη μια φορά, ότι ο άνθρωπος που ερωτευόταν ήταν για εκείνον «πράγμα» – σ’ αυτή την περίπτωση, ήταν μια ιδέα, η ιδέα ότι αυτές οι γυναίκες ήταν «αντικείμενα γάμου» και ότι ήταν ώρα να παντρευτεί. Και για άλλη μια φορά στις σεξουαλικές του φαντασιώσεις εισέβαλλαν εικόνες της παλιάς του φιλενάδας που είχε «μόνο για το σεξ».
Μετά από δύο χρόνια ο Κηθ έπρεπε να παραδεχθεί ότι, αν και δεν είχε κάποια τέτοια πρόθεση, βρέθηκε ξαφνικά με έναν εντυπωσιακό αριθμό ρομαντικών εμπειριών στο ενεργητικό του. «Το μόνο που πραγματικά θέλω είναι να είμαι με κάποια που αγαπάω», είπε με μεγάλη ειλικρίνεια. Βρισκόταν όμως σε αναζήτηση της αγάπης, ή του κατακτητικού έρωτα; Επιθυμούσε μια γυναίκα, ή κυνηγούσε δάφνες για το κεφάλι του;
Η κλασσική άμυνα του Δον Ζουάν ήταν ότι αγαπούσε όλες τις γυναίκες και δεν μπορούσε ν’ αποκλείσει καμιά τους! Δεν μετρούσε ο ίδιος τις κατακτήσεις του – αυτό το έκανε ο υπηρέτης του. Σύμφωνα με την εκδοχή του Μότσαρτ, ο υπηρέτης του Ντον Τζιοβάννι, ο Λεπορέλλο, γνέφει σ’ ένα απ’ τα θύματα του αφέντη του: «Ε, μικρή κυρία, αυτή είναι η λίστα των ωραίων κυριών που ο αφέντης μου έχει φλερτάρει – μια λίστα που έφτιαξα μόνος μου: Ρίξτε μια ματιά, διαβάστε την μαζί μου.
Στην Ιταλία εξακόσιες σαράντα, στη Γερμανία διακόσιες τριάντα μία, εκατό στη Γαλλία, ενενήντα μία στην Τουρκία, αλλά στην Ισπανία, ήδη, χίλιες τρεις». Και συνεχίζει ο Λοπορέλλο λέγοντάς της ότι ο Ντον Τζιοβάννι φλερτάρει κάποιες απ’ αυτές τις γυναίκες απλά για την ευχαρίστηση να τις βάλει στον κατάλογό του.
Όπως, λοιπόν ο Δον Ζουάν, έτσι και ο Κηθ άρχισε να δημιουργεί έναν κατάλογο. Κι ενώ δεν ήταν αυτή η συνειδητή του επιθυμία, άφησε να φανεί ένα φευγαλέο χαμόγελο αναγνώρισης όταν του είπα για τη λίστα του Δον Ζουάν. Βέβαια, σε αντίθεση με το Δον Ζουάν, δεν είχε παραβιάσει, πιέσει, ή εξαπατήσει κάποια γυναίκα για να τη ρίξει στο κρεβάτι. Πράγματι, η συνειδητή του πρόθεση δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ευγενική. Το πρόβλημα ήταν ότι παραήταν ευγενής και δεν μπορούσε να ενοποιήσει την επιθετικότητά του μέσα στις σχέσεις του.
Έτσι η επιθετικότητά του έβγαινε στην επιφάνεια με το ασυνείδητο τελετουργικό τής κατάκτησης που αποτελούνταν από: 1) να κερδίζει αποδοχή, και 2) να παρατάει τη γυναίκα. Αυτό φαινόταν και σαν σεξουαλική διάσπαση, όπου μόνο μια “απαγορευμένη” γυναίκα -ή φαντασιώσεις γι αυτή τη γυναίκα- μπορούσαν να τον ερεθίσουν σεξουαλικά.
Το παράδοξο είναι ότι μόνο όταν ο θεραπευόμενος επέτρεψε στον εαυτό του ν’ αναγνωρίσει και ν’ αποδεχθεί την εχθρότητά του προς τις γυναίκες, κατάφερε να δεσμευτεί και να τις αγαπήσει – ή ν’ αγαπήσει μία απ’ αυτές. Εκείνη που τελικά παντρεύτηκε ήταν πραγματικά ιδιαίτερη. Όχι “πραγματικά ιδιαίτερη”, με το νόημα που έδινε ο Κηθ, αλλά αρκετά ιδιαίτερη ώστε να ξεφύγει απ’ το καλούπι που της είχε φτιάξει ο πελάτης μου και να επαναστατήσει κατά του δημιουργού της.
Απόσπασμα από το βιβλίο Αν μιλούσαν οι άνδρες. Ευχαρισούμε τις εκδόσεις Θυμάρι για την ευγενική παραχώρηση του υλικού
boro.gr