Η γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου είναι μια από τις πιο λαμπρές ημέρες της Ορθοδοξίας και συνοδεύεται από τη διανομή βασιλικού στις εκκλησίες, μια παράδοση με βαθιές ρίζες στην ιστορία και την πίστη.
Η αναζήτηση του Σταυρού από την Αγία Ελένη
Τον 4ο αιώνα, η Αγία Ελένη ταξίδεψε στα Ιεροσόλυμα για να ευχαριστήσει τον Θεό για τις νίκες του γιου της, Μεγάλου Κωνσταντίνου, και για να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους. Ο ένθεος ζήλος της την οδήγησε να ερευνήσει για τον Σταυρό του Χριστού.
Στον Γολγοθά υπήρχε ναός αφιερωμένος στην Αφροδίτη, τον οποίο γκρέμισε για να αρχίσει ανασκαφές. Σημάδι στον τόπο της εύρεσης ήταν ο βασιλικός, το αρωματικό φυτό που φύτρωνε εκεί. Έπειτα από προσπάθειες βρέθηκαν τρεις σταυροί, του Χριστού και των δύο ληστών.
Το θαύμα που αποκάλυψε τον Σταυρό του Κυρίου
Ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος προσευχήθηκε και έφερε μια νεκρή γυναίκα για να αγγίξει τους σταυρούς. Στον τρίτο, τον Σταυρό του Χριστού, η γυναίκα αναστήθηκε, επιβεβαιώνοντας ποιος ήταν ο αληθινός.
Το 335 μ.Χ., ο Πατριάρχης Μακάριος ύψωσε τον Σταυρό στον Γολγοθά και τον τοποθέτησε στον ναό της Αναστάσεως. Από τότε, την ημέρα της εορτής μοιράζεται βασιλικός στις εκκλησίες, υπενθυμίζοντας το θαύμα και την ανακάλυψη.
Η επανάκτηση του Σταυρού από τους Πέρσες
Το 613 μ.Χ., οι Πέρσες κατέλαβαν την Παλαιστίνη και άρπαξαν τον Σταυρό, θεωρώντας τον μαγικό λόγω θαυμάτων που συνδέθηκαν με αυτόν.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 629, ο αυτοκράτορας Ηράκλειος ανέκτησε τον Σταυρό ύστερα από νίκη του επί των Περσών. Τον μετέφερε πρώτα στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα στα Ιεροσόλυμα. Η εκκλησία των Ιεροσολύμων αποφάσισε να διανείμει τεμάχια του Τιμίου Ξύλου σε όλη τη χριστιανοσύνη.
Η επανάκτηση του Τιμίου Σταυρού
Γιατί τηρείται νηστεία
Στις 14 Σεπτεμβρίου τηρείται αυστηρή νηστεία ακόμη και από λάδι, επειδή ο Σταυρός συμβολίζει το Πάθος του Χριστού. Όπως όταν γίνεται εκταφή συγγενών μας αισθανόμαστε λύπη και συγκίνηση, έτσι και οι χριστιανοί νιώθουν ταπείνωση βλέποντας τον Σταυρό.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας εξηγούν ότι η εορτή αυτή ισοδυναμεί με τη Μεγάλη Παρασκευή. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος τόνισε: «Η Νηστεία δεν γίνεται για το Πάσχα, ούτε για τον Σταυρό, αλλά για τις αμαρτίες μας…». Επίσης, η νηστεία είναι μίμηση του ίδιου του Κυρίου που νήστευσε σαράντα ημέρες στο Σαραντάριο Όρος.
Παραδόσεις στην Ελλάδα στις 14 Σεπτεμβρίου
Έθιμα και παραδόσεις στην Ελλάδα
Την ημέρα αυτή γιορτάζουν οι Σταύρος και Σταυρούλα. Οι γεωργοί φέρνουν στην εκκλησία σπόρους για ευλογία, ενώ οι ναυτικοί σταματούσαν τα ταξίδια με τα ιστιοφόρα, ακολουθώντας την παροιμία: «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε».
Ο βασιλικός που μοιράζεται χρησιμοποιείται από τις νοικοκυρές για να φτιάξουν το προζύμι της χρονιάς. Στην Αίγινα αναβιώνει το έθιμο του «Λειδινού», μια μιμητική τελετή με μοιρολόγια και ταφή ενός ομοιώματος παιδιού, έθιμο με ρίζες πιθανόν στην αρχαιότητα.
Απολυτίκιο
«Σώσον, Κύριε, τον λαόν Σου και ευλόγησον την κληρονομίαν Σου, νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος και το σον φυλάττων, δια του Σταυρού Σου, πολίτευμα.»