Για πρώτη φορά, η Ευρωπαϊκή Ενωση επιστρατεύει ισχυρή υπόδειξη προς την Τουρκία, με χαρακτήρα προειδοποίησης, διαμηνύοντας ότι θα απαντήσει «κατάλληλα» και σε «πλήρη σύμπνοια» προς τη Λευκωσία, υπό το φως των εξαγγελιών της Άγκυρας για έρευνες/γεωτρήσεις στην ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η υπόδειξη της Ε.Ε. περιλαμβάνεται στο κείμενο της Κοινής Θέσης των «28» ενόψει του Συμβουλίου Σύνδεσης με την Τουρκία, στις 15 Μαρτίου, που έχει στη διάθεσή του ο «Φιλελεύθερος».
Το κείμενο εκφράζει ανησυχία για τις προγραμματισμένες γεωτρήσεις της Άγκυρας και επισημαίνει χαρακτηριστικά:
«Η Ε.Ε. καλεί την Τουρκία να απόσχει από τέτοιες έκνομες ενέργειες, στις οποίες η Ε.Ε. θα απαντήσει κατάλληλα και σε πλήρη αλληλεγγύη με την Κύπρο».
Η τοποθέτηση των «28» προσημειώνει ουσιαστικά «υποθήκη», προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ε.Ε. θα απαντήσει συλλογικά και ουσιαστικά προς την Τουρκία εάν και εφόσον υλοποιήσει τις εξαγγελίες της για γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ.
Αυτός, όπως πληροφορούμαστε, ήταν και ο στόχος του ΥΠΕΞ Νίκου Χριστοδουλίδη που επεδίωξε μια ισχυρή αναφορά, η οποία εκλαμβάνεται ως προπομπός για έναρξη συζητήσεων αναφορικά με την επιβολή κυρώσεων.
Υπό αυτή την έννοια, η υπόδειξη των «28» προς την Τουρκία αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον και, όπως επισημαίνουν κοινοτικοί κύκλοι, «για πρώτη φορά γίνεται λόγος για κατάλληλη απάντηση από πλευράς Ε.Ε. και σε πλήρη σύμπνοια με την Κυπριακή Δημοκρατία», με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι ο δρόμος για την εξασφάλιση ισχυρού λεκτικού στη Κοινή Θέση των «28» δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα.
Όπως έλεγαν στον «Φ» κύκλοι της ΕΥΕΔ και ξένη διπλωματική πηγή, απαιτήθηκαν τέσσερα προσχέδια μέχρι να συμφωνηθεί το κείμενο και αρκετές εναλλακτικές φόρμουλες, με επίκεντρο το ζήτημα της απάντησης της Ε.Ε. στις εξαγγελθείσες προθέσεις της Τουρκίας να προβεί σε γεωτρήσεις εντός της κυπριακής ΑΟΖ.
Το κείμενο και η ισχυρή σε κάθε περίπτωση υπόδειξη ήταν τελικά προϊόν συμβιβασμού. Από τη μια, η Λευκωσία εξασφάλισε για πρώτη φορά μια εξαιρετικά θετική αναφορά, η οποία της παρέχει την ευκαιρία να οικοδομήσει στο ζήτημα των κυρώσεων, εάν και εφόσον η Τουρκία υλοποιήσει τις εξαγγελίες της.
Από την άλλη, ένας σημαντικός αριθμός κρατών-μελών, τα οποία ήταν απρόθυμα στην παρούσα φάση και προκαταβολικά να θέσουν ευθέως θέμα επιβολής κυρώσεων, εξασφάλισαν μια αναφορά που διατηρεί μεν ανοικτή την επιλογή αυτή, αλλά τη μεταθέτει για δύο λόγους.
Αφενός, γιατί οι τουρκικές εξαγγελίες δεν έχουν υλοποιηθεί και, αφετέρου, γιατί ένα ενδεχόμενο ζήτημα κυρώσεων θα πρέπει να τεθεί και να αποφασιστεί στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο, δηλαδή σε μια Σύνοδο Κορυφής και όχι στο πλαίσιο διαμόρφωσης της Κοινής Θέσης των «28» και ενός Συμβουλίου Σύνδεσης.
Σύμφωνα με την ίδια ξένη διπλωματική πηγή, τη θέση αυτή υποστήριξαν, μεταξύ άλλων, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Βρετανία και Πορτογαλία.
Σε κάθε περίπτωση, το κείμενο που υιοθετήθηκε και με το οποίο θα πορευτεί η Ε.Ε. στο Συμβούλιο Σύνδεσης με την Τουρκία είναι το καλύτερο που εξασφάλισε ποτέ η Κυπριακή Δημοκρατία. Σε ό,τι αφορά στα ζητήματα της ΑΟΖ και της άσκησης της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, υπογραμμίζει τα εξής:
«Η Ε.Ε. επαναλαμβάνει τη σοβαρή της ανησυχία και καλεί την Τουρκία να απόσχει από κάθε απειλή ή ενέργεια που κατευθύνεται εναντίον ενός κράτους-μέλους ή πηγή τριβών και ενεργειών που προκαλούν ζημιά στις καλές γειτονικές σχέσεις και στην ειρηνική επίλυση διαφορών.
Η Ε.Ε. υπενθυμίζει ότι τον Μάρτιο 2018 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταδίκασε έντονα τις συνεχιζόμενες έκνομες δραστηριότητες της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο Πέλαγος και υπενθύμισε την υποχρέωση της Τουρκίας να σεβαστεί το διεθνές δίκαιο και τις καλές γειτονικές σχέσεις και να εξομαλύνει τις σχέσεις της με όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η Ε.Ε. τονίζει και πάλι όλα τα κυριαρχικά δικαιώματα όλων των κρατών-μελών, τα οποία περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα συνομολόγησης διμερών συμφωνιών, την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και το διεθνές δίκαιο, περιλαμβανομένης της σύμβασης του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας.
Η Ε.Ε. τονίζει επίσης την ανάγκη σεβασμού της κυριαρχίας όλων των κρατών-μελών επί των αντίστοιχων χωρικών τους υδάτων και του εναερίου τους χώρου. Η Ε.Ε. προτρέπει την Τουρκία να επιδείξει αυτοσυγκράτηση και να σεβαστεί την κυριαρχία της Κύπρου επί των χωρικών της υδάτων και εκφράζει μεγάλη ανησυχία για τις πρόσφατες δηλώσεις της Τουρκίας σε σχέση με τις προγραμματισμένες δραστηριότητες γεωτρήσεων εκεί.
Η Ε.Ε. καλεί την Τουρκία να απόσχει από τέτοιες έκνομες ενέργειες, στις οποίες η Ε.Ε. θα απαντήσει κατάλληλα και σε πλήρη αλληλεγγύη με την Κύπρο.
Η Ε.Ε. θα παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις» αναφέρεται στην Κοινή Θέση των «28».
Υποδείξεις για τελωνειακή ένωση
Υποδείξεις προς την Τουρκία να διασφαλίσει την εκπλήρωση της υφιστάμενης τελωνειακής ένωσης διατυπώνουν οι «28» στο πλαίσιο της Κοινής Θέσης, καθιστώντας σαφές ότι δεν προβλέπονται στην παρούσα φάση εργασίες για αναβάθμιση της εν λόγω σχέσης, κάτι που ζητούν με κοινή φωνή Άγκυρα και Κομισιόν.
Επί του προκειμένου, το κείμενο της Κοινής Θέσης της Ε.Ε. αναφέρει: «Η Ε.Ε. σημειώνει ότι η Τουρκία είναι σημαντικός εμπορικός εταίρος της Ε.Ε. λόγω κυρίως της υφιστάμενης τελωνειακής ένωσης.
Η Ε.Ε. καλεί την Τουρκία να διασφαλίσει τη σωστή και χωρίς διακρίσεις λειτουργία της τρέχουσας τελωνειακής ένωσης προς όλα τα κράτη-μέλη και να απέχει από κάθε μέτρο που την παρεμποδίζει και επιπλέον να εξαλείψει ενδεχόμενες τριβές κατά την εφαρμογή της.
Η Ε.Ε. εκφράζει λύπη γιατί η Τουρκία έχει δημιουργήσει μεγάλο αριθμό εμπορικών φραγμών από την αρχή της τελωνειακής ένωσης, παρά την αρχικά θετική τάση και την αυξανόμενη ευθυγράμμιση.
Ως εκ τούτου, η Ε.Ε. τονίζει την ανάγκη επίλυσης αυτών των ζητημάτων. Η Ε.Ε. υπενθυμίζει τα συμπεράσματα του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2018, τα οποία δηλώνουν ότι δεν προβλέπονται περαιτέρω εργασίες για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης Ε.Ε. – Τουρκίας».
Στήριξη στις εταιρείες
Όπως επισήμανε στον «Φ» ξένη διπλωματική πηγή, «η Ε.Ε. στηρίζει για πρώτη φορά την εμπλοκή ευρωπαϊκών εταιρειών στη διαδικασία έρευνας και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην κυπριακή ΑΟΖ».
Στο κείμενο της Κοινής Θέσης που υιοθετήθηκε, η Ε.Ε. τονίζει προς την Τουρκία ότι ένας υπεύθυνος συνεταιρισμός, βασισμένος στο διεθνές δίκαιο περιλαμβανομένης της εναλλακτικής προμήθειας πετρελαίου και φυσικού αερίου, είναι προς το κοινό όφελος.
«Υπό αυτή την άποψη, η Ε.Ε. εκφράζει την πλήρη της στήριξη στη συνεχιζόμενη εμπλοκή των ευρωπαϊκών εταιρειών στις περιοχές όπως η ανατολική Μεσόγειος»…
Συμβολή στην ασφάλεια
Το κείμενο της Κοινής Θέσης των «28» καταγράφει μία προς μία τις κυπρογενείς υποχρεώσεις της Άγκυρας έναντι της Λευκωσίας:
Κυπριακό: Καλωσορίζει τις προσπάθειες του Γ.Γ. του ΟΗΕ για επανάναρξη της διαδικασίας επανένωσης της Κύπρου.
Παραπέμπει στο διαπραγματευτικό πλαίσιο και σημειώνει ότι «παραμένει κρίσιμο η Τουρκία να δεσμευθεί και να συμβάλει σε μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη διευθέτηση στο κυπριακό πρόβλημα, περιλαμβανομένων των εξωτερικών πτυχών (σ.σ. ασφάλεια), εντός του πλαισίου ΟΗΕ, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ και τις αρχές επί των οποίων θεμελιώθηκε η Ε.Ε. και το ευρωπαϊκό κεκτημένο».
Πρωτόκολλο: Εκφράζει λύπη γιατί παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις, η Τουρκία δεν έχει συμμορφωθεί με την υποχρέωσή της για εφαρμογή του Πρωτοκόλλου (σ.σ. άνοιγμα τουρκικών λιμανιών) χωρίς δυσμενείς διακρίσεις έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σημειώνει ότι στην απουσία προόδου επί του προκειμένου, το Συμβούλιο θα διατηρήσει τις κυρώσεις που επέβαλε ομόφωνα το 2006 κατά της Άγκυρας. Δηλαδή, το πάγωμα 8 διαπραγματευτικών κεφαλαίων και την απαγόρευση κλεισίματος των εναπομείναντων 34 διαπραγματευτικών κεφαλαίων.
Αναγνώριση: Υπογραμμίζει ότι «η αναγνώριση όλων των κρατών-μελών είναι απαραίτητη», εκφράζει λύπη γιατί η Τουρκία δεν έκανε βήματα για εξομάλυνση των σχέσεων με την Κυπριακή Δημοκρατία και την καλεί να τερματίσει την πρακτική των βέτο για συμμετοχή της Κύπρου σε διεθνείς οργανισμούς και μηχανισμούς.
Προσθέτει ότι η Ε.Ε. θα συνεχίσει να παρακολουθεί την εκπλήρωση των τουρκικών υποχρεώσεων όπως καταγράφονται στη δήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου 2005.
ΕΔΑΔ: Προτάσσει την ανάγκη εφαρμογής όλων των αποφάσεων του ΕΔΑΔ, παραπέμποντας και στο άρθρο 46, κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία σε σχέση με την εφαρμογή των αποφάσεων για την Τέταρτη Διακρατική προσφυγή της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μεταναστευτικό: Η Κοινή Θέση σημειώνει ότι «αποτελεί ανησυχητική εξέλιξη» η αύξηση του αριθμού των παράτυπων μεταναστών από την Τουρκία προς την Ε.Ε., μέσω της διαδρομής της ανατολικής Μεσογείου, το 2018. Καλεί την Τουρκία να ενισχύσει τη μάχη κατά των διακινητών και για να αποτρέψει αναχωρήσεις προς το Αιγαίο, προς την Ελλάδα, αλλά και σε άλλες διαδρομές, προς την Κύπρο, την Ιταλία και τη Βουλγαρία.
Δικαστική συνεργασία: Ζητεί από την Τουρκία να συνεργαστεί με όλα τα κράτη-μέλη σε όλα τα ζητήματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων, περιλαμβανομένων και των απελάσεων.
Θεωρήσεις διαβατηρίων: Ζητεί από την Τουρκία να εφαρμόσει τα εναπομείναντα κριτήρια του οδικού της χάρτη, χωρίς δυσμενείς διακρίσεις, προς όλα τα κράτη-μέλη και τους πολίτες τους.
Άκκιουγιου: Ενθαρρύνει την Τουρκία να ευθυγραμμιστεί με τις συστάσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Nuclear Safety Group).
Προτρέπει την Τουρκία να διασφαλίσει ότι οι πυρηνικοί της σταθμοί κατασκευάζονται και λειτουργούν σύμφωνα με τη συνθήκη ΕΥΡΑΤΟΜ και το παράγωγο δίκαιο της Ε.Ε.
Κονδύλια: Η Κοινή Θέση επαναλαμβάνει τη μείωση προενταξιακών κονδυλίων για τα έτη 2018-2020 και τον επαναπροσανατολισμό τους προς την κοινωνία πολιτών και για την ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Τουρκία.
Προσθέτει πάντως ότι τα προενταξιακά κονδύλια αποτελούν πολύτιμο εργαλείο και υπογραμμίζει την ανάγκη για βελτίωση των δημοκρατικών προτύπων και του κράτους δικαίου στην Τουρκία.