Η 4η Δεκεμβρίου είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Αγίας Βαρβάρας, μιας αγαπημένης Αγίας της Ορθοδοξίας με ξεχωριστή τιμή σε Ανατολή και Δύση.
Η Αγία Βαρβάρα και η ιστορία της πίστης και του μαρτυρίου
Η Αγία Βαρβάρα, που τιμάται στις 4 Δεκεμβρίου σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο και στις 17 Δεκεμβρίου με το παλαιό, αναγνωρίζεται τόσο στην Ορθοδοξία όσο και στον Καθολικισμό. Σύμφωνα με την παράδοση, έζησε τον 3ο αιώνα, είτε στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας είτε στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου. Άλλες μαρτυρίες αναφέρουν ότι έζησε στην Τοσκάνη της Ιταλίας.
Γεννήθηκε σε οικογένεια πλούσιου ειδωλολάτρη, τον Διόσκουρο, και ήταν μοναχοκόρη. Παρά την αυστηρότητα του πατέρα της, η Βαρβάρα αγκάλιασε τον Χριστιανισμό από νεαρή ηλικία. Όταν αρνήθηκε να παντρευτεί έναν ειδωλολάτρη, ο πατέρας της την παρέδωσε στις ρωμαϊκές αρχές. Εκείνη υπέμεινε φρικτά βασανιστήρια και δημόσια διαπόμπευση, πριν αποκεφαλιστεί από τον ίδιο της τον πατέρα. Ο Διόσκουρος, σύμφωνα με την παράδοση, χτυπήθηκε από κεραυνό και πέθανε ακαριαία.
Τα ιερά λείψανα της Αγίας φυλάσσονται σήμερα στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Βλαδιμήρου στο Κίεβο της Ουκρανίας.
Η λαϊκή παράδοση και τα «Νικολοβάρβαρα»
Η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας συνδέεται άμεσα με την ελληνική παράδοση. Μαζί με τις γιορτές του Αγίου Σάββα (5 Δεκεμβρίου) και του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου), σχηματίζουν τις λεγόμενες «Νικολοβάρβαρα». Οι μέρες αυτές θεωρούνται προάγγελος σφοδρού χειμώνα. Αυτό αποτυπώνεται σε παροιμίες όπως:
«Η Βαρβάρα σαβανώνει κι ο Άι Σάββας σαβανώνει»,
«Τα Αγιονικολοβάρβαρα ή βρέχει ή χιονίζει»
και η ποντιακή
«άε Βαρβάρα φύσα, άε Σάββα βρέξον, άε Νικόλα σόντσον».
Η Αγία προστάτιδα της υγείας και της παιδικής αρρώστιας
Σύμφωνα με μια παλιά παράδοση, η Αγία Βαρβάρα προσβλήθηκε εθελοντικά από ευλογιά, παρακαλώντας τον Θεό να χάσει την ομορφιά της για να μην την αναγκάσει ο πατέρας της να παντρευτεί ειδωλολάτρη. Έτσι, έγινε προστάτιδα των παιδιών που έπασχαν από την ασθένεια αυτή. Παλαιότερα, ανήμερα της γιορτής της, οι γονείς προσέφεραν ευλογημένα κόλλυβα, κολλυβόζουμο ή μελόπιτες ως ευχαριστία.
Η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Μέση Ανατολή
Στις χριστιανικές κοινότητες του Λιβάνου, της Συρίας, της Ιορδανίας, του Ισραήλ και των Παλαιστινιακών Εδαφών, η Αγία Βαρβάρα τιμάται με ιδιαίτερο τρόπο. Τα παιδιά, πολλές φορές μεταμφιεσμένα, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας τα κάλαντα της Αγίας. Οι νοικοκυρές τούς προσφέρουν ένα παραδοσιακό γλυκό, παρόμοιο με τα κόλλυβα.
Προστάτιδα σε Ελλάδα και εξωτερικό
Η Αγία Βαρβάρα θεωρείται πολιούχος της Δράμας, της Αργυρούπολης και του Ρεθύμνου. Στην Ελλάδα, από το 1828 είναι προστάτιδα του Πυροβολικού και γενικότερα όσων ασχολούνται με τα εκρηκτικά. Σε άλλες χώρες προστατεύει το Μηχανικό, τους ναυτικούς, τους εργάτες σε ορυχεία και ακόμη και τους μαθηματικούς.
Τα ονόματα που γιορτάζουν στις 4 Δεκεμβρίου είναι: Βαρβάρα, Ρούλα, Ρίτσα, Βαρβάρω, Βαρβαρούλα, Βαρβαρίτσα, Σεραφείμ, Σεραφειμία, Σεραφείμα, Σεραφίνα, Σεραφειμή, Σεραφειμούλα, Σεραφειμίτσα
Ο Άγιος Σεραφείμ ο Νέος Ιερομάρτυρας
Την ίδια μέρα τιμάται και ο Άγιος Σεραφείμ, Νέος Ιερομάρτυρας της Ορθοδοξίας. Γεννήθηκε στο χωριό Μπεζούλια των Αγράφων και μεγάλωσε με χριστιανικές αρχές από τους γονείς του, Σωφρόνιο και Μαρία. Αγάπησε τη μοναχική ζωή και εντάχθηκε στη Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου, γνωστή και ως Μονή Κορώνα ή Κρύα Βρύση. Εκεί διακρίθηκε για τη ζωή αρετής του και έγινε ηγούμενος.
Αργότερα χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου. Κατηγορήθηκε πως συμμετείχε στην επανάσταση του Διονυσίου Φιλοσόφου και συνελήφθη από τους Οθωμανούς. Παρά τις πιέσεις να αλλαξοπιστήσει, παρέμεινε πιστός. Υπέστη σκληρά βασανιστήρια, και τελικά θανατώθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1601, είτε με σουβλισμό είτε με απαγχονισμό.
Η τιμή του μαρτυρίου και η ζωντανή παρουσία του Αγίου
Ο διδάσκαλος Χριστοφόρος Προδρομίτης έγραψε οκτωήχους κανόνες, προσόμοια και ιδιόμελα προς τιμή του Αγίου, που εκδόθηκαν μαζί με την Ακολουθία του. Η τίμια κεφαλή του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Κρύας Βρύσης. Παρά τις κακουχίες που υπέστη, διατηρείται σε θαυμαστή κατάσταση.
Όπως περιγράφει ο Αρχιμανδρίτης Μακάριος Τόγκας:
> «Η κεφαλή του Αγίου καλύπτεται ακόμη από δέρμα, το οποίο σε ορισμένα σημεία έχει αφαιρεθεί από πιστούς για φυλακτό. Το αριστερό μάτι είναι γαλήνια κλειστό, ενώ το δεξί φέρει ίχνη βασανισμών. Είναι ορατή και η κοπή της μύτης του».
(Πηγή: Αρχιμανδρίτης Μακάριος Τόγκας, «Η Ιερά Μονή Παναγίας Κορώνας – Βίος και Πολιτεία του Αγίου του Χριστού Νέου Ιερομάρτυρος Σεραφείμ, Αρχιεπισκόπου Φαναρίου και Νεοχωρίου, του Θαυματουργού (+ 1601)», Έκδοση Ι. Μητροπόλεως Καστορίας, 2001)