13 Νοεμβρίου σήμερα και σύμφωνα με το εορτολόγιο τιμάται η μνήμη των Οσιομάρτυρος Δαμασκηνού του Κωνσταντινοπολίτου, Ιωάννου Χρυσοστόμου αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως.
Αυτό σημαίνει ότι γιορτάζουν όσοι έχουν τα εξής ονόματα:
- Δαμασκηνός, Δαμασκηνή
- Χρυσόστομος, Χρυσοστόμης, Χρυσοστόμη, Χρυσοστομία, Χρυσοστομίτσα *
* Υπάρχουν και άλλες ημερομηνίες που γιορτάζει αυτό το όνομα.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές και φωτεινές μορφές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αφήνοντας πίσω του τεράστια πνευματική κληρονομιά και αναγνωρίζεται ως άγιος από όλα τα μεγάλα χριστιανικά δόγματα.
Η καταγωγή και τα πρώτα χρόνια στην Αντιόχεια
Ο Ιωάννης γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Συρίας ανάμεσα στα έτη 344 και 354. Ο πατέρας του, Σεκούνδος, ήταν στρατηγός, ενώ η μητέρα του, Ανθούσα, τον ανέθρεψε μόνη της μετά τον πρόωρο θάνατο του συζύγου της, μόλις στα 20 της χρόνια. Με την έντονη χριστιανική της πίστη και την αφοσίωσή της, φρόντισε να του προσφέρει την καλύτερη δυνατή μόρφωση.
Ο Ιωάννης διακρινόταν για την εξαιρετική του ευφυΐα και σπούδασε στην Αντιόχεια κοντά στον περίφημο ρήτορα Λιβάνιο, ενώ συνέχισε τις σπουδές του και στην Αθήνα, πλάι στον αγαπημένο του φίλο Μέγα Βασίλειο.
Αναχώρηση στην έρημο και η επιστροφή στην Εκκλησία
Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, επέστρεψε στην Αντιόχεια και αποσύρθηκε για πέντε χρόνια στην έρημο, ζώντας με προσευχή και μελέτη των Γραφών. Όμως εξαιτίας προβλημάτων υγείας αναγκάστηκε να επιστρέψει στην πόλη. Το 381 μ.Χ., σε ηλικία 34 ετών, χειροτονήθηκε διάκονος από τον Αρχιεπίσκοπο Μελέτιο, ενώ έξι χρόνια αργότερα ο διάδοχός του, Φλαβιανός, τον έκανε πρεσβύτερο.
Το κήρυγμα στην Αντιόχεια και η φήμη του
Η ιερατική του διακονία στην Αντιόχεια τον ανέδειξε σε έναν από τους πιο χαρισματικούς ρήτορες της εποχής. Κήρυττε με θέρμη και ξεσήκωνε πλήθη, συγκινώντας βαθιά τους ανθρώπους. Η φήμη του εξαπλώθηκε μέχρι την Κωνσταντινούπολη, και στις 15 Δεκεμβρίου 397 μ.Χ., ύστερα από κοινή απόφαση του βασιλιά Αρκαδίου και του Κλήρου, ανέλαβε τον θρόνο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς να το έχει επιδιώξει ποτέ ο ίδιος.
Η ασκητική του ζωή και το συγγραφικό του έργο
Ως Πατριάρχης, ο Ιωάννης παρέμεινε αυστηρός ασκητής και μελετητής της Αγίας Γραφής. Το συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο και περιλαμβάνει περίπου 804 διασωθείσες ομιλίες. Είναι επίσης δημιουργός της Θείας Λειτουργίας που τελείται στις περισσότερες Κυριακές μέχρι σήμερα, με μικρές μόνο μετατροπές από την αρχική μορφή της.
Η σύγκρουση με την εξουσία και οι εξορίες
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος δεν δίσταζε να στηλιτεύει τις αδικίες και τις παρανομίες, ακόμα κι αν προέρχονταν από την αυτοκρατορική αυλή. Οι συνεχείς έλεγχοι που ασκούσε εναντίον της αυτοκράτειρας Ευδοξίας οδήγησαν σε έντονη αντιπαράθεση. Η Ευδοξία, σε συνεργασία με τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλο, συγκάλεσε μία παράνομη σύνοδο στο χωριό Δρυς της Χαλκηδόνας, όπου συμμετείχαν 36 επισκόποι – όλοι με προσωπικές αντιπαλότητες απέναντί του.
Η σύνοδος τον καθαίρεσε και τον εξόρισε στη Βιθυνία. Ωστόσο, οι έντονες αντιδράσεις του λαού ανάγκασαν την Ευδοξία να τον επαναφέρει στον θρόνο με νέα συνοδική απόφαση το 402 μ.Χ.
Ο τελικός διωγμός και ο θάνατός του
Παρά την προσωρινή αποκατάστασή του, η αυτοκράτειρα κατάφερε ξανά να τον εξορίσει, στις 20 Ιουνίου 404 μ.Χ., αυτή τη φορά στην Κουκουσό της Αρμενίας. Από εκεί μεταφέρθηκε στα Κόμανα, όπου μετά από πολύχρονες κακουχίες και εξαντλητικές μετακινήσεις, πέθανε το 407 μ.Χ., μακριά από το ποίμνιό του.
Η αναγνώριση και η κληρονομιά του
Ο Ιερός Χρυσόστομος αναγνωρίζεται ως ένας από τους πιο επιδραστικούς Πατέρες της Εκκλησίας. Μαζί με τον Μέγα Βασίλειο και τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, αποτελούν τους Τρεις Ιεράρχες – προστάτες της παιδείας.
Ο Μ. Ι. Γαλανός γράφει γι’ αυτόν ότι υπήρξε «ο πιο άριστος και δημοφιλής διδάσκαλος της Χριστιανικής Εκκλησίας», εξηγώντας με σαφήνεια και πλούτο τα νοήματα των Γραφών. Ήταν «ρήτορας θαυμαστός, λογοτέχνης απαράμιλλος», με μοναδική ευχέρεια λόγου και ψυχολογική διορατικότητα, ενώ διέθετε έντονο αίσθημα κοινωνικής ισότητας και χριστιανικής αδελφοσύνης.
Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Ὡς φωστῆρες ἐν κόσμῳ» (Προς Φιλιππησίους, 6:15.), δηλαδή “σαν φωτεινά αστέρια μέσα στον κόσμο”.
Η μνήμη του Ιωάννη του Χρυσοστόμου
Ο Ιωάννης Χρυσόστομος πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου, αλλά η μνήμη του τιμάται στις 13 Νοεμβρίου, λόγω της εορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Επιπλέον:
Στις 15 Δεκεμβρίου εορτάζεται η χειροτονία του ως Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως
Στις 27 Ιανουαρίου η ανακομιδή των λειψάνων του
Στις 30 Ιανουαρίου η κοινή εορτή με τον Μέγα Βασίλειο και τον Άγιο Γρηγόριο
Στις 26 Φεβρουαρίου η χειροτονία του σε πρεσβύτερο
Το έργο και η ζωή του Ιωάννη του Χρυσοστόμου συνεχίζουν να εμπνέουν μέχρι σήμερα τους χριστιανούς όλου του κόσμου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Ἡ τοῦ στόματός σου καθάπερ πυρσός ἐκλάμψασα χάρις, τὴν οἰκουμένην ἐφώτισεν, ἀφιλαργυρίας τῷ κόσμῳ θησαυροὺς ἐναπέθετο, τὸ ὕψος ἡμῖν τῆς ταπεινοφροσύνης ὑπέδειξεν. Ἀλλὰ σοῖς λόγοις παιδεύων, Πάτερ, Ἰωάννη Χρυσόστομε, πρέσβευε τῷ Λόγῳ Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
