Μια προσωπική διαδρομή που αποδεικνύει πως αυτό που σε καθορίζει δεν είναι αυτό που ακούς, αλλά αυτό που αντιλαμβάνεσαι, με την προσπάθεια και την επιμονή να κυνηγήσεις το όνειρό σου χωρίς να αφήσεις κανέναν να σου πει «δεν μπορείς».
Από το όνειρο στη διαδρομή
Η Χρύσα ακολούθησε την επιθυμία της, ολοκλήρωσε την ειδικότητά της και σήμερα είναι μια ικανή γιατρός. Σε μια συγκινητική αφήγηση μιλά για τη ζωή της: πώς από παιδί που έπαιζε μόνο του στην αυλή του σχολείου εξελίχθηκε σε επαγγελματία με φιλοδοξίες και στόχους.
«Λέγομαι Χρύσα Στάμου και είμαι ιατρός παθολογοανατόμος. Μόλις πρόσφατα απέκτησα την άδεια άσκησης του τίτλου της ειδικότητας και ξεκίνησα να εργάζομαι στο παθολογοανατομικό εργαστήριο ιδιωτικού νοσοκομείου της Αθήνας.»
Η διάγνωση και οι πρώτες αποφάσεις
Γεννήθηκε χωρίς ακοή στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Ήταν τόσο ζωηρό και παρατηρητικό μωρό που οι γονείς της αντιλήφθηκαν στα 13 μήνες ότι δεν αντιδρούσε στους ήχους. Μετά από εξετάσεις σε νοσοκομείο της Αθήνας διαγνώστηκε με βαριά αμφοτερόπλευρη νευροαισθητηριακή απώλεια ακοής· οι γιατροί μίλησαν για αβέβαιη πορεία και συνέστησαν ακουστικά βαρηκοΐας και αναμονή.
Οι γονείς της ζήτησαν δεύτερη γνώμη σε διακεκριμένο παιδο-ΩΡΛ στο Λονδίνο. Εκεί τους είπαν πως τα ακουστικά δεν θα απέδιδαν και προτάθηκε κοχλιακό εμφύτευμα — τότε, στις αρχές των ’90s, ογκώδες και δύσχρηστο— μαζί με σχολείο κωφών και εκμάθηση νοηματικής. Μετά από πολλή έρευνα και καθοδήγηση ειδικών, επέλεξαν τον προφορικό λόγο με ισχυρά ακουστικά βαρηκοΐας αντί της νοηματικής.
Η ανταπόκριση στους ήχους
Η Χρύσα ανταποκρίθηκε θετικά, κάτι που έδωσε ελπίδα στους γονείς της. Στα νηπιακά και σχολικά χρόνια έκανε σχεδόν καθημερινά ακουστική εκπαίδευση και λογοθεραπεία στο σπίτι με τη μητέρα της και στα γραφεία των ειδικών, αφού η ομιλία της είχε καθυστερήσει και δεν ήταν καθαρή. Η επιμονή απέδωσε: σήμερα μιλά φυσιολογικά, χάρη στη δουλειά λογοθεραπευτών και γονέων, με συνεχή καθοδήγηση παιδαγωγού και ψυχολόγου. Μάλιστα, πριν πάει δημοτικό, είχε ήδη μάθει να διαβάζει.
Έλεγχοι στο εξωτερικό και κληρονομικότητα
Στα 4 της χρόνια, στις ΗΠΑ, επιβεβαιώθηκε η καλή ανταπόκριση με τα ακουστικά και της είπαν πως, αν έμενε στην Αμερική, θα μπορούσε να γίνει «οτιδήποτε εκτός από πιλότος». Γύρω στα 12 έμαθε ότι η πάθηση είναι κληρονομική, αποτέλεσμα γονιδιακής μετάλλαξης που, με απλά λόγια, δεν αφήνει το σήμα του ήχου να περάσει στο ακουστικό νεύρο, καθώς λείπει πρωτεΐνη-κλειδί για την επικοινωνία των τριχωτών κυττάρων του κοχλία.
Πώς ακούει σήμερα
Ακούει καλά τις περισσότερες συχνότητες, υστερεί όμως στις πολύ υψηλές — κυρίως σύμφωνα και ορισμένους συναγερμούς— κάτι που δυσκολεύει τη διάκριση της ομιλίας. «Ακόμη και στο τηλέφωνο μπορώ να ακούσω ότι μου μιλάει κάποιος, απλά δεν διακρίνω πάντα τι μου λέει, ίσως χρειαστούν κάποιες επαναλήψεις.»
Τα πρώτα χρόνια στο σχολείο
Στον παιδικό σταθμό αντιλήφθηκε ότι είναι «διαφορετική», όταν τα άλλα παιδιά δεν την πλησίαζαν και δυσκολευόταν στα ομαδικά τραγούδια. Ήταν πιο μοναχική: ζωγράφιζε, έφτιαχνε παζλ και κατασκευές και έπαιζε συνήθως μόνη.
Ευτυχώς υπήρχαν οικογενειακοί φίλοι και γείτονες με παιδιά στην ίδια ηλικία, κι έτσι βρήκε κοινωνική αλληλεπίδραση εκτός σχολείου. Στο δημοτικό φοίτησε σε σχολείο ακουόντων. Τα εμφανή ακουστικά βαρηκοΐας και η όχι απόλυτα φυσική ομιλία, μαζί με το «παχουλό» τότε σωματότυπο, την έκαναν στόχο χλεύης μέχρι και το γυμνάσιο. Συχνά απέφευγε να μιλήσει, περνούσε διαλείμματα στη βιβλιοθήκη ή κοντά στη δασκάλα που περιπολούσε στους διαδρόμους. Παρ’ όλα αυτά, δύο συμμαθήτριες την αγκάλιασαν από νωρίς και έγιναν φίλες της.
Αποδοχή και συμμετοχή
Με τον καιρό, καθώς οι συμμαθητές της τη συνήθισαν, ήρθε η αποδοχή. Ως την έκτη δημοτικού είχε σταθερές φιλίες —ιδίως με τις δύο συμμαθήτριες— και ενεργό ρόλο στα διαλείμματα, στα ομαδικά παιχνίδια, στη ζωγραφική και στα αθλήματα. Ήταν στην ομάδα κολύμβησης, τραγουδούσε «με τη φάλτσα φωνή» στις γιορτές και κέρδιζε αυτοπεποίθηση. Πιστεύει πως η διαφορετικότητά της ευαισθητοποίησε την τάξη.
Μετάβαση στο γυμνάσιο και οι δυσκολίες
Αλλάζοντας σχολείο στο γυμνάσιο, οι δυσκολίες επανήλθαν τον πρώτο ενάμιση χρόνο. Τα παιδιά με απώλεια ακοής από βρεφική ηλικία χάνουν πολλές λεκτικές πληροφορίες και δεν μαθαίνουν με τον ίδιο ρυθμό τους κώδικες κοινωνικής συναναστροφής. Έτσι, συχνά απομονώνονται, δημιουργώντας φαύλο κύκλο. Από την τρίτη γυμνασίου όμως τα πράγματα άλλαξαν και στην τρίτη λυκείου είχε φτάσει να είναι πρόεδρος τμήματος, με φιλίες που κρατούν μέχρι σήμερα.
Στρατηγικές στην τάξη
Το βασικό εμπόδιο στα μαθήματα ήταν ο ρυθμός της διδασκαλίας. Έσωζε την κατάσταση διαβάζοντας στον πίνακα και στα βιβλία, καθόταν μπροστά και οι δάσκαλοι προσπαθούσαν να μη μιλούν με την πλάτη, αφού στηρίζεται στη χειλεανάγνωση. Στην ορθογραφία την περίμεναν για να προχωρήσουν πρόταση, ενώ στη φωναχτή ανάγνωση οι διπλανοί της την βοηθούσαν να παρακολουθεί. Παρακολούθησε όλο το πρόγραμμα, ακόμη και ξένες γλώσσες, παρότι αρχικά τα αγγλικά της φαίνονταν δύσκολα.
Στο γυμνάσιο και στο λύκειο ήταν πιο ώριμη ακουστικά και παρακολουθούσε πιο άνετα, όμως συχνά ένιωθε «εκτός» στα αστεία της τάξης. Δεν έμαθε συστηματικά νοηματική — οι γονείς φοβήθηκαν την περιθωριοποίηση και δεν κρίθηκε αναγκαία με τον προφορικό λόγο. Στα 15 της γνώρισε κωφούς/βαρήκοους που νοηματίζουν και έμαθε λίγα βασικά. Η χειλεανάγνωση ήρθε φυσικά, χωρίς ειδική εκπαίδευση.
Η στήριξη της οικογένειας
Οι γονείς της ήταν σταθερά υποστηρικτικοί, δεν της έβαλαν ταμπέλες τύπου «δεν ακούς, άρα δεν μπορείς», πάντα μέσα σε λογικά όρια. Η μητέρα άφησε τη σχολή της για να την πηγαίνει σε λογοθεραπείες, ενώ ο πατέρας δούλευε πολλές ώρες. Σημαντική ήταν και η βοήθεια παππούδων, γιαγιάδων και αδερφών.
Συμβουλές προς νέους γονείς
Η Χρύσα προτρέπει τους γονείς να μην βάζουν όρια στα παιδιά λόγω ακοής και να μην απογοητεύονται. Χρειάζεται περισσότερη καθοδήγηση στην καθημερινότητα, γιατί το κενό αντίληψης που προκαλεί η απώλεια ακοής καλύπτεται με συνεχή ενασχόληση στα πρώτα χρόνια. Δεν πρόκειται για σπάνιες περιπτώσεις· πολλά παιδιά με απώλεια ακοής ακολουθούν εκπαίδευση προφορικού λόγου με πολύ καλά αποτελέσματα. Ο εγκέφαλος διατηρεί την πλαστικότητά του ακόμη και αργότερα — η ίδια ξεχώρισε πρώτη φορά λόγια από μελωδία στην έκτη δημοτικού.
Μουσική και καθημερινές απολαύσεις
Πλέον ακούει και ξένη μουσική, αν και δεν την απολαμβάνει όπως οι ακούοντες — συχνά απέφευγε συναυλίες, ίσως λόγω ιδιοσυγκρασίας. Γνωρίζει, όμως, άτομα με απώλεια ακοής που αγαπούν τη μουσική.
Δραστηριότητες και ασφάλεια
Πήγε σε σχολεία ακουόντων από παιδικό μέχρι λύκειο και είχε πλούσιο εξωσχολικό πρόγραμμα: μπαλέτο για ρυθμό και κίνηση, πιάνο για αναγνώριση τόνων, καράτε για αυτοάμυνα και, κυρίως, κολύμβηση — αγαπημένο άθλημα. Οι γονείς την πίεσαν ευεργετικά στην κολύμβηση επειδή στη θάλασσα δεν φορούσε ακουστικά, άρα ο κίνδυνος ήταν μεγαλύτερος.
Γιατί ιατρική
Παιδί ακόμη, με ένα σετ «ιατρικών» παιχνιδιών, έβαζε στηθοσκόπιο στην καρδιά του παππού — «φυσικά τζίφος, που να ακούσω με ψεύτικο στηθοσκόπιο!»— και της μπήκε το μικρόβιο. Αργότερα σκέφτηκε και άλλα επαγγέλματα, ακόμη και πολυτεχνικές σχολές. Όταν έδωσε πανελλαδικές και συγκέντρωσε αρκετά μόρια, διάλεξε αυτό που θα της έδινε επιστημονική ικανοποίηση, ελευθερία επιλογής ειδικότητας και προοπτική εργασίας.
Το επανέλαβε και η ίδια: όταν έφτασε η ώρα, με αρκετά μόρια, προτίμησε την ιατρική για την πνευματική πρόκληση, τις επιλογές ειδικότητας και την επαγγελματική αποκατάσταση.
Φοιτητική ζωή και προσαρμογές
Στην Ιατρική Αθηνών τα πράγματα δεν ήταν εύκολα: τεράστια αμφιθέατρα, πολύς κόσμος και ελλείψεις υποστήριξης όπως στο εξωτερικό (π.χ. note-taker). Συνήθως ενημέρωνε τους διδάσκοντες πριν από διαλέξεις ότι κάνει χειλεανάγνωση και καθόταν μπροστά. Η ανταπόκριση δεν ήταν πάντα η ιδανική, κάτι απογοητευτικό.
Υπήρχαν όμως φωτεινές εξαιρέσεις: «Ένας καθηγητής χειρουργικής προσαρμόστηκε απολύτως στο οπτικό μου πεδίο για να μη χάσω ούτε λέξη!» Συχνά έπαιρνε τις παρουσιάσεις σε ηλεκτρονική μορφή και είχε εξαιρετικούς συμφοιτητές που της έδιναν σημειώσεις. Με αυτά και με προσωπικό διάβασμα, βρήκε ρυθμό και ολοκλήρωσε τις σπουδές της.
Τι θα βοηθούσε στα πανεπιστήμια
Θα μπορούσε να καθιερωθεί στενογραφική υποστήριξη, ζωντανά και online, με υπότιτλους στις οθόνες. Οι γραμματείες χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες επικοινωνίας μέσω γραπτής μορφής (email, μηνύματα) και όχι μόνο τηλεφωνικά. Η τεχνητή νοημοσύνη και τα εργαλεία speech-to-text έχουν προχωρήσει — υπάρχουν και ελληνικές εφαρμογές για τηλεφωνικές συνομιλίες, αρκεί τα ιδρύματα να τις διαθέτουν.
Επιλογή ειδικότητας και εργασιακή καθημερινότητα
Μετά το πτυχίο, διάλεξε Παθολογική Ανατομική για το υψηλό επιστημονικό ενδιαφέρον και γιατί ταίριαζε τόσο στη φύση της εργασίας όσο και στην ιδιοσυγκρασία της. Η ειδικότητα ασχολείται με διαγνώσεις αλλοιώσεων — νεοπλασματικών και μη — σε βιοψίες και χειρουργικά παρασκευάσματα, καθοδηγώντας τον κλινικό ιατρό σε κρίσιμες θεραπευτικές αποφάσεις.
Εμπόδια και λύσεις
Η σημαντικότερη δυσκολία ήταν οι τηλεφωνικές επικοινωνίες όταν ήταν απαραίτητες — συχνά αναλάμβαναν συνάδελφοι κι εκείνη ένιωθε άσχημα που δεν ήταν ανεξάρτητη σε αυτό. Για διατμηματική επικοινωνία προτιμούσε να πηγαίνει η ίδια στις κλινικές για πληροφορίες. Στις διαλέξεις, όταν έσβηναν τα φώτα για την εικόνα του μικροσκοπίου, υπήρχαν εμπόδια, αλλά οι συνειδικευόμενοι βοήθησαν ακόμη και με εθελοντικό υποτιτλισμό τριών ελληνικών διαλέξεων (δύο ώρες η κάθε μία!) και με σημειώσεις.
Υπάρχει γενικά σεβασμός προς τους μη ακούοντες γιατρούς — «δεν γίναμε ιατροί χαριστικά». Εξαιρέσεις υπάρχουν, αλλά σπάνιες. Αυτό που την απογοητεύει συχνά είναι η έλλειψη σεβασμού προς μη ακούοντες ασθενείς: υποτίμηση της νοημοσύνης και απροθυμία συνεργασίας, κάτι που βλάπτει τη θεραπεία.
Ενσυναίσθηση και επαγγελματισμός
Κάποιοι ίσως θεωρούν τους μη ακούοντες λιγότερο ικανούς, αλλά «υπάρχουν και ακούοντες γιατροί που δεν θεωρούνται καλοί». Η απώλεια ακοής δεν είναι κριτήριο επιστημονικής επάρκειας — είναι μια επιπλέον δυσκολία. Έρευνες δείχνουν ότι γιατροί με αναπηρία υπερτερούν σε ενσυναίσθηση, κάτι κρίσιμο τόσο για τη σχέση με τον ασθενή όσο και για τις συναδελφικές σχέσεις. Επιπλέον, είναι συχνά πιο παρατηρητικοί — δεξιότητα ιδιαίτερα χρήσιμη στην Παθολογική Ανατομική.
Ανισότητες στην ανάθεση εργασιών
Έχουν καταγραφεί φαινόμενα μη ανάθεσης ή καθυστέρησης ανάθεσης εργασιών σε μη ακούοντες ειδικευόμενους από φόβο πλημμελούς εκτέλεσης. Συνήθως, με τον χρόνο οι αμφιβολίες υποχωρούν. «Πολλές φορές ένιωθα πως έπρεπε να κάνω περισσότερα για να αποδείξω ότι είμαι λειτουργική.»
Η πανδημία και η επικοινωνία
Η πανδημία δυσκόλεψε την επικοινωνία, όμως με καλή διάθεση από τους συναδέλφους τα εμπόδια ξεπερνιούνται με γραπτό λόγο ή εφαρμογές που μετατρέπουν σε πραγματικό χρόνο τα λεγόμενα σε κείμενο. Η ειδικότητα δεν απαιτεί πολλές διαπροσωπικές επαφές, οπότε ο κύριος όγκος δουλειάς δεν επηρεάστηκε.
Τι θα βελτίωνε το σύστημα
Θα βοηθούσαν ενδονοσοκομειακά συστήματα (τηλε)επικοινωνίας με επιλογές speech-to-text ή γενικευμένη αποδοχή γραπτής επικοινωνίας (email, πλατφόρμες). Δεν χρειάζονται «επιπλέον βοήθειες» για τα καθήκοντά τους· οι δεξιότητες υπάρχουν — αυτό που απαιτείται είναι υποδομές για μέγιστη ανεξαρτησία και καλή διάθεση συνεργασίας.
Επιπλέον, στην περίοδο της πανδημίας είναι σημαντικό να παραχθούν στην Ελλάδα ή στην ΕΕ χειρουργικές μάσκες με διαφάνεια, ώστε να επιτρέπεται η χειλεανάγνωση. Στις ΗΠΑ χρησιμοποιούνται με επιτυχία, αλλά δεν επιτρέπονται εξαγωγές.
Κοινωνική ζωή και προκαταλήψεις
Κοινωνικές δυσκολίες υπήρξαν σε συγκεκριμένες περιόδους, όμως η Χρύσα έχει ζήσει όλο το φάσμα σχέσεων, φιλικών και συντροφικών, χωρίς να διαφέρει από τους ακούοντες. Δεν θυμάται εχθρικές συμπεριφορές. Ίσως το θέμα της ακοής να προσέλκυσε πιο ευαισθητοποιημένους ανθρώπους και να την «έβγαλε από άσκοπους μπελάδες». Παίζουν ρόλο η προσωπικότητα και η κοινωνικότητα περισσότερο από το θέμα ακοής.
Σήμερα η κοινωνία είναι πιο ανοιχτή· ο κόσμος προσαρμόζεται γρήγορα — π.χ. να μιλά πιο αργά όταν κάποιος του το ζητήσει για χειλεανάγνωση. Υπάρχει όμως ακόμη προκατάληψη στον εργασιακό χώρο, με απροθυμία ανάθεσης καθηκόντων σε μη ακούοντες, όπως έχει ακούσει να συμβαίνει σε φίλους. Χρειάζονται διάθεση για λύσεις, εμπιστοσύνη και ευκαιρίες. Μην ξεχνάμε πως μόλις πρόσφατα καταργήθηκε ο όρος «κωφάλαλος», οπότε οι μεγαλύτερες ηλικίες ίσως δυσκολεύονται να προσαρμοστούν.
Προσβασιμότητα και πολιτισμός
Έχουν γίνει βήματα: υπότιτλοι σε δελτία ειδήσεων, ελληνικές ταινίες/σειρές και θεατρικές παραστάσεις — αν και χρειάζονται τεχνικές βελτιώσεις. Υπηρεσίες στενογραφίας για online διαλέξεις/σεμινάρια στα ελληνικά δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως και είναι αναγκαίες. Η καθολική προσβασιμότητα είναι επιβεβλημένη: δεν αρκεί μόνο η νοηματική γλώσσα, χρειάζονται, πρωτίστως, υπότιτλοι, αφού πολλοί με απώλεια ακοής δεν γνωρίζουν νοηματική.
Λόγια προς γονείς και παιδιά
Προς τους γονείς: να μην απογοητεύονται και να στηρίζουν καθημερινά τα παιδιά τους, χωρίς ταβάνια στις φιλοδοξίες τους. Προς τα παιδιά με δυσκολία ακοής: «Μην αφήνετε κανέναν να σας λέει ότι δεν μπορείτε να γίνετε αυτό που ονειρεύεστε. Με επιμονή, διάβασμα και σκληρή δουλειά όλα γίνονται, αρκεί να αγαπάτε αυτό που κάνετε.» Ναι, θα χρειαστεί περισσότερη προσπάθεια σε σχέση με τους ακούοντες — αυτή είναι η πραγματικότητα — αλλά ο καθένας φτάνει όσο ψηλά μπορεί.
«Στη ζωή είμαστε απλά λιγότερο οπλισμένοι, γι’ αυτό φροντίζουμε να ακονίσουμε τις υπόλοιπες δεξιότητές μας.»
bovary.gr