Η επιστημονική κοινότητα εξετάζει ένα απρόσμενο «όπλο» ενάντια στην άνοια, που φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισής της κατά 20% μέσα σε επτά χρόνια: το εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα. Νέα στοιχεία δείχνουν ότι αυτή η γνωστή προληπτική θεραπεία μπορεί να έχει και νευροπροστατευτικές ιδιότητες.
Ένα εμβόλιο με απρόσμενα οφέλη για τον εγκέφαλο
Καθώς η άνοια συνεχίζει να επηρεάζει πάνω από 55 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και καταγράφονται περίπου 10 εκατομμύρια νέα περιστατικά κάθε χρόνο, η ανάγκη για αποτελεσματική πρόληψη γίνεται πιο επιτακτική από ποτέ. Πέρα από τις συνήθεις συμβουλές για υγιεινό τρόπο ζωής, μια νέα μελέτη φέρνει στο προσκήνιο το εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα ως έναν απρόσμενο σύμμαχο.
Ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Στάνφορντ εξέτασαν δεδομένα ηλικιωμένων ατόμων και βρήκαν ότι όσοι είχαν κάνει το εμβόλιο παρουσίασαν 20% μικρότερη πιθανότητα να διαγνωστούν με άνοια την επόμενη επταετία, συγκριτικά με όσους δεν είχαν εμβολιαστεί. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο *Nature* και στηρίζεται στην υπόθεση ότι ιογενείς λοιμώξεις του νευρικού συστήματος μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση άνοιας.
Ακόμα πιο εντυπωσιακά ήταν τα ευρήματα από την επόμενη φάση της έρευνας, που δημοσιεύτηκε στο *Cell*. Σύμφωνα με αυτήν, το ίδιο εμβόλιο δεν βοηθά μόνο προληπτικά, αλλά μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της άνοιας ακόμη και σε όσους έχουν ήδη διαγνωστεί με τη νόσο.
Πώς συνδέεται ο έρπητας ζωστήρας με την άνοια
Ο έρπητας ζωστήρας προκαλείται από τον ιό varicella-zoster, τον ίδιο που ευθύνεται για την ανεμευλογιά. Ο ιός αυτός μπορεί να παραμείνει «κοιμισμένος» στα νευρικά κύτταρα και να ενεργοποιηθεί αργότερα, ειδικά σε άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό.
Η άνοια, και πιο συγκεκριμένα η νόσος Αλτσχάιμερ, έχει επίσης συσχετιστεί με ιογενείς λοιμώξεις. Οι επιστήμονες ερευνούν εδώ και χρόνια πώς παθογόνοι παράγοντες μπορεί να επηρεάζουν την εμφάνιση και εξέλιξη της νόσου.
Προηγούμενες μελέτες είχαν ήδη δείξει μια πιθανή σύνδεση μεταξύ του εμβολιασμού για τον έρπητα ζωστήρα και της μειωμένης πιθανότητας άνοιας. Ωστόσο, υπήρχε πάντα το ενδεχόμενο τα αποτελέσματα να επηρεάζονται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως ο υγιεινός τρόπος ζωής που ακολουθούν γενικά οι εμβολιασμένοι.
Μια σπάνια ευκαιρία για αντικειμενική σύγκριση
Για να ξεπεράσουν αυτή τη μεθοδολογική αδυναμία, οι ερευνητές εκμεταλλεύτηκαν μια μοναδική περίπτωση στην Ουαλία. Εκεί, από την 1η Σεπτεμβρίου 2013, το εμβόλιο προσφέρθηκε μόνο σε όσους ήταν ακριβώς 79 ετών εκείνη την ημέρα. Όσοι ήταν 78 θα γίνονταν επιλέξιμοι τον επόμενο χρόνο, ενώ όσοι ήταν ήδη 80 δεν μπορούσαν να εμβολιαστούν.
Αυτό το ασυνήθιστο ηλικιακό όριο δημιούργησε δύο σχεδόν πανομοιότυπες ομάδες, επιτρέποντας μια πιο ακριβή σύγκριση, σαν να επρόκειτο για μια τυχαιοποιημένη μελέτη.
Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της μελέτης
Η επταετής παρακολούθηση έφερε στην επιφάνεια σημαντικές διαφορές:
- Τα περιστατικά έρπητα ζωστήρα μειώθηκαν κατά 37% στους εμβολιασμένους.
- Ένας στους οκτώ ηλικιωμένους διαγνώστηκε με άνοια μέχρι το 2020, όμως οι εμβολιασμένοι είχαν 20% μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου.
- Δεν παρατηρήθηκαν άλλες σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων, εκτός από τη συχνότητα της άνοιας.
Ακόμη, φάνηκε ότι το εμβόλιο προσφέρει προστασία και έναντι ηπιότερων μορφών γνωστικής έκπτωσης:
- Η πιθανότητα εμφάνισης ήπιας γνωστικής διαταραχής μειώθηκε στους εμβολιασμένους.
- Όσοι έκαναν το εμβόλιο αφού διαγνώστηκαν με άνοια είχαν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από τη νόσο μέσα στην επόμενη εννιαετία.
- Συνολικά, από τους 7.049 ηλικιωμένους με άνοια κατά την έναρξη της μελέτης, περίπου οι μισοί απεβίωσαν λόγω της νόσου, ενώ το ποσοστό αυτό περιορίστηκε σε περίπου 30% μεταξύ των εμβολιασμένων.
Περισσότερη προστασία στις γυναίκες αλλά χωρίς εξήγηση
Η θετική επίδραση του εμβολίου ήταν ακόμη εντονότερη στις γυναίκες. Αυτό ίσως οφείλεται σε διαφορές στο ανοσοποιητικό σύστημα ή στη βιολογική πορεία της άνοιας στα δύο φύλα. Ωστόσο, ο ακριβής μηχανισμός με τον οποίο δρα το εμβόλιο παραμένει ασαφής.
Επιπλέον, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα για το αν τα νεότερης γενιάς εμβόλια –τα μη ζωντανά, πρωτεϊνικά σκευάσματα– προσφέρουν παρόμοια ή και καλύτερη προστασία από τα παλαιότερα.
Ο Δρ. Γκέλντσετσερ και η ερευνητική του ομάδα έχουν ήδη επεκτείνει την ανάλυσή τους, χρησιμοποιώντας δεδομένα από άλλες χώρες όπως η Αγγλία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και ο Καναδάς. Επόμενος στόχος τους είναι η διεξαγωγή μεγάλης, τυχαιοποιημένης κλινικής δοκιμής, η οποία θα μπορέσει να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει οριστικά τη σύνδεση του εμβολίου με την πρόληψη και την επιβράδυνση της άνοιας.