Τα τελευταία χρόνια, πλούσιοι Ινδονήσιοι έχουν αρχίσει να διακοσμούν τους τάφους τους με ένα χλιδάτο στυλ που μοιάζει με την τάση των «πάρκων μνημάτων», η οποία υπήρχε στη Νότια Καλιφόρνια, στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, μόνο που είναι πιο ακραία.
Στη Τζακάρτα, το San Diego Hills Memorial Park, που άνοιξε το 2007, μοιάζει με θεματικό πάρκο για πλούσιους και πεθαμένους -διαθέτει εστιατόριο, πισίνα, κατασκήνωση και βάρκες- ποδήλατο με τις οποίες μπορεί κανείς να κάνει βόλτα στη Λίμνη «Λος Άντζελες».
Ένα άλλο νεκροταφείο στη Τζακάρτα, το Pondok Kelapa Public Cemetery προσφάτως προβλήθηκε στα τοπικά μέσα ενημέρωσης επειδή πέταξαν εκεί ένα πτώμα, μετά από έναν άγριο φόνο για τον οποίο ο δολοφόνος καταδικάστηκε τον περασμένο μήνα. Ο χώρος επιτηρείται από μια ομάδα παιδιών, ακόμα και 2 ετών, που εργάζονται ή και ζουν εκεί πέρα. Στην άλλη πλευρά από εκείνη των πλούσιων που διακοσμούν τα νεκροταφεία τους με χλιδάτο τρόπο, βρίσκονται οι φτωχοί Ινδονήσιοι που ζουν σε αυτά – γεγονός που ίσως είναι κατανοητό εάν σκεφθεί κανείς πώς η οικονομική ανάπτυξη στη χώρα έχει εκτινάξει στα ύψη την εισοδηματική ανισότητα.
Ένας από τους μικρούς επιστάτες στο Pondok Kelapa είναι ο Riski, ο οποίος δεν γνωρίζει πόσο χρονών είναι αλλά φαίνεται περίπου επτά. Περνάει τις μέρες του θάβοντας νεκρούς και διατηρώντας τους τάφους καθαρούς. Όταν τον βρήκαμε με τον φωτογράφο μου, ήταν με ένα φίλο του τον Putra και έπαιζαν με μια σακούλα γεμάτη σαύρες. Ο Riski φορούσε ένα ζευγάρι Crocs απομίμηση και ένα T-shirt που έγραφε «Slank Mo Drugs». Όταν ρωτήσαμε για αυτόν στα γραφεία τελετών στην περιοχή, μας είπαν ότι αυτός και ο φίλος του ήταν οι νεότεροι επιστάτες του νεκροταφείου από όσο γνώριζαν και πως ο Riski ήταν γιος ενός ρακοσυλλέκτη πλαστικών, ο οποίος τον είχε παρατήσει ανάμεσα στα μνήματα.
Όταν τον ρώτησα τι έκανε, είπε πως κυνηγούσε σαύρες (geckos). Στη Δύση, αυτό θα ισοδυναμούσε με παιχνίδι με μια μαύρη γάτα. Οι σαύρες δεν είναι δημοφιλείς στην Ινδονησία λόγω κάποιων υπολειμμάτων ινδουιστικού ανιμισμού που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την τοπική λαϊκή σοφία. Ο κόσμος εδώ πιστεύει ότι τα geckos είναι κακά πνεύματα ή φέρνουν κακοτυχία, οπότε θύμιζε σχεδόν πρακτική της Οικογένειας Άνταμς το ότι ήθελαν να παίξουν μαζί τους εδώ στο νεκροταφείο, τον παράδεισο των δεισιδαιμονιών.
«Ζείτε εδώ κοντά;» ρώτησα.
«Ναι, ζούμε μαζί» απάντησε ο Riski, δείχνοντας ένα αυτοσχέδιο παράπηγμα.
Τον ρώτησα για τους γονείς του και αντί να μου απαντήσει, ξαφνικά περπάτησε προς το σπίτι του, σα να ήθελε να μας ξεναγήσει. Μέσα ήταν μια ηλικιωμένη άστεγη γυναίκα που την αποκάλεσαν «γιαγιά» και η οποία προφανώς ζούσε στο νεκροταφείο και φρόντιζε τα ορφανά που ζούσαν εκεί. Εκείνη φρόντιζε τα του σπιτιού ενώ τα παιδιά φρόντιζαν τους τάφους.
Ωστόσο είχε γεμίσει το κεφάλι τους με αηδίες για το σχολείο, ότι είναι χάσιμο χρημάτων και τους είπε να εργαστούν εκεί. Προσέχοντας τους παλιούς τάφους, συν το σκάψιμο και το καθάρισμα, ο Riski μου είπε ότι μπορούσε να βγάλει 1.000 ρουπίες (0,065 cent) και μερικές φορές έως και 5.000 ρουπίες (0,32 cent). Το στάνταρ κόστος ταφής είναι 20.000 ρουπίες (1,31 ευρώ) αλλά μερικές φορές υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν πληρώνουν. Ρώτησα τι συμβαίνει όταν οι θλιμμένοι συγγενείς δεν τους πληρώνουν. «Δεν τρώμε» απάντησε, αλλά η στάση του ήταν απίστευτα θετική. «Αυτό έχει αρχίσει να γίνεται κάτι σαν χόμπι» είπε ο Riski. «Απλώς νιώθω ευτυχισμένος που όταν οι άνθρωποι είναι λυπημένοι, εγώ εργάζομαι. Το να βάζεις ανθρώπους στο χώμα είναι ωραίο. Ιδιαιτέρως όταν κάνω καλή δουλειά».
Ο Riski είναι επιστάτης γενικά στην ισλαμική περιοχή του νεκροταφείου, που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν φέρετρα. Επίσης, σύμφωνα με το έθιμο, αυτό σημαίνει ότι οι θλιμμένοι συγγενείς θα κάνουν την ταφή μόνοι τους, με τη βοήθεια των νεκροθαφτών που εργάζονται εκεί. Οι νεκροί έχουν πλυθεί, τυλιχθεί σε ένα λευκό σάβανο και έπειτα δεθεί με ένα σχοινί στους αστραγάλους, τους καρπούς και το κεφάλι. Το σχοινί πρέπει να ξεδεθεί γύρω από το κεφάλι μετά την τοποθέτηση του πτώματος στο χώμα – εάν δεν γίνει έτσι, το πνεύμα του νεκρού λέγεται ότι επιστρέφει ως φάντασμα που ονομάζεται Pocong.
Ρώτησα τον Riski ποιο είναι το νόημα να φυλάει κάποιος ένα νεκροταφείο. Μου είπε ότι υπάρχουν «φαρσέρ» που παίρνουν κρανία, χώμα και επιτύμβιες στήλες «για να κάνουν φυλαχτά και μαγεία», αναφερόμενος στους έμπορους και επιχειρηματίες, οι οποίοι πιστεύουν ότι αυτά τα πράγματα από τα νεκροταφεία μπορούν να τους φέρουν επαγγελματική επιτυχία.
Ο Riski μου είπε, ότι μια φορά είδε ένα Kuntilanak, το φάντασμα μιας εγκύου που πέθανε πριν να γεννήσει. Ο θρύλος λέει ότι εάν στοιχειωθείς από ένα Kuntilanak, θα κλαίει για το μωρό της μέχρι τα δάκρυά της να γίνουν αίμα. Η περιγραφή του ταιριάζει με τον θρύλο: «μια γυναίκα με μακριά μαλλιά και ένα μακρύ λευκό φόρεμα, με αίμα γύρω από τα μάτια της». Είπε ότι την είδε κοντά σε ένα μεγάλο δέντρο, όχι πολύ μακριά από το παράπηγμά του. Μπορούσα να δω το δέντρο που εννοούσε. Τον ρώτησα πότε την είδε και είπε «Είναι εκεί τώρα» ίσως προσπαθώντας να μας φρικάρει.
Αμέσως μετά η «γιαγιά» έδιωξε τα παιδιά μακριά, λέγοντας ότι υπήρχε δουλειά που έπρεπε να γίνει. Με σύστησε στον τρίτο από τους «εγγονούς» της, τον Alfian, ο οποίος ήταν δυο ετών. Την ρώτησα εάν αισθάνεται ότι τους εκμεταλλεύεται. «Είναι εδώ με τη θέλησή τους» είπε. «Λένε πως το κάνουν για το φαγητό, που τους μαγειρεύω». Την ρώτησα εάν έπαιρνε τα χρήματά τους και δεν είχε πρόβλημα να πει ότι πράγματι το έκανε. «Είναι ακόμα πολύ νέοι. Θα τα χαλάσουν σε καραμέλες. Θέλω απλά να τους βοηθήσω».
Η Ινδονησία έχει νέο υπουργό Παιδείας και δουλειά κομμένη και ραμμένη για αυτόν. Εκτός από την εισοδηματική ανισότητα που κάνει σχεδόν ανέφικτο την παρακολούθηση των μαθημάτων από παιδιά σαν τον Riski, είναι γεγονός ότι ένα στα τρία σχολεία της Ινδονησίας βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο σε ζώνη σύγκρουσης. Παρά το ότι έχει τη μεγαλύτερη οικονομία στη Νοτιοανατολική Ασία, τα σχολεία της χώρας είναι τα δεύτερα χειρότερα στην περιοχή. Εν ολίγοις, παρά την παρουσία χρημάτων από νέες πηγές στη χώρα, που κάνουν δυνατή την ύπαρξη όλων εκείνων των φανταχτερών μαυσωλείων, το μέλλον μοιάζει ζοφερό για τη γενιά του Riski.
Όταν εξέφρασα την απαισιοδοξία μου για την κατάστασή της, η γιαγιά είπε «το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να προσεύχομαι».